Współczesny język polski

Od Redaktora

Język w kontekście kultury —— Jerzy Bartmiński

Potrzeba nowego spojrzenia na język. -Język - dobro wspólne. -Język podstawą tożsamości narodowej. - Kanon języka. -Język a kultura. - Odmiany i style języka miarą bogactwa kultury. - Kulturowe funkcje języka. - Bibliografia

STAN WSPÓŁCZESNEJ POLSZCZYZNY

Język ogólnopolski XX wieku — Irena Bajerowa

Sytuacja języka ogólnopolskiego w XX wieku i problemy jego rozwoju. - Główne cechy języka ogólnopolskiego XX wieku. - Bibliografia

Kultura języka —— Andrzej Markowski, Jadwiga Puzynina

Język w życiu jednostki i społeczeństwa. - Właściwe użycie języka. - Poprawność, norma i jej odmiany. - Wewnątrzjęzykowe kryteria poprawności: funkcjonalność i zgodność z systemem. -Kryteria zewnątrzjęzykowe: narodowe, logiczne, autorytetu i uzusu. - Pojęcie błędów i usterek językowych. - Sprawność językowa i sposoby jej osiągania. - Poradnictwo językowe w Polsce. - Bibliografia

O normie językowej — Jan Miodek

Socjologiczne, Wewnątrzjęzykowe i funkcjonalne ujęcia normy. - Norma a kodyfikacja, norma a uzus. - Wariancja normy. - Norma gramatyczna i norma stylistyczna. - Błąd językowy. - Norma skodyfikowana i zwyczajowa współczesnego języka polskiego. - Bibliografia

ODMIANY I STYLE

Ustna odmiana języka ogólnego —— Kazimierz Ożóg

Wstęp. - Wydzielenie ustnej odmiany języka ogólnego. - Cechy charakterystyczne. - Substancja foniczna. - Subkod prozodyczny. - Właściwości odmiany ustnej wynikające ze specyfiki komunikacji „twarzą w twarz". - Zróżnicowanie wypowiedzi ustnych. - Oficjalny i nieoficjalny wariant ustnej odmiany polszczyzny ogólnej. - Bibliografia

Język ustny a język pisany — Franciszek Nieckula

Zagadnienia definicyjne. - Mówienie i pisanie. - Cechy komunikacji ustnej i pisanej. - Zasięg komunikacji mówionej i pisanej. - Komunikacja ustna i pisana w aspekcie historycznym. - Znaczenie druku dla języka i kultury. - Inne fakty kulturowe związane z pismem. - Różnice między językiem ustnym i pisanym. - O szczególnych rodzajach i zastosowaniach pisma. - Niektóre zjawiska z pogranicza mowy i pisma. - Bibliografia

Styl potoczny —— Jerzy Bartmiński

Pierwszy język człowieka. - Styl potoczny - centrum systemu stylowego języka. - Potoczność w ustnej i pisanej odmianie języka. - Składniki potocznego obrazu świata. - Pierwsze zróżnicowanie stylu potocznego: rejestry neutralny i emocjonalny. - Drugie zróżnicowanie stylu potocznego: rejestry swobodny i staranny. - Wartości stylu potocznego. - Niektóre mechanizmy porządkujące: kolekcja, scenariusz, typizacja. - Trzy główne opozycje potoczności. - Spór o potoczność w języku i w kulturze. - Bibliografia

Styl artystyczny — Ryszard Handke

Charakterystyka ogólna. - Lingwistyczne ujęcie stylu artystycznego (Kuryłowicz). - Prob-lematyczność koncepcji lingwistycznej. - Nowsze poglądy (Sławiński). - Kontrowersje i propozycje. - Bibliografia

Użycie języka w poezji: zwięzłość i wieloznaczność — Stanisław Barańczak

Styl urzędowy —— Maria Wojtak

Charakterystyka ogólna. - Dyrektywność tekstów urzędowych. - Bezosobowy charakter wypowiedzi. - Dążenie do precyzji. - Standaryzacja tekstów. - Kultura języka urzędowego. - Bibliografia

Nowomowa —— Michał Głowiński

Język międzynarodowego komunizmu. - Właściwości nowomowy. -Język kampanii - język normalki. - Geneza i ewolucje nowomowy. - Bibliografia

Styl naukowy — Stanisław Gajda

Styl naukowy i jego socjokukurowy kontekst. - Terminologia i inne językowe wykładniki stylu naukowego. - Gatunki tekstu naukowego. - Dydaktyczna i popularnonaukowa odmiana stylu naukowego. - Kultura języka naukowego. - Ewolucja mechanizmów komunikacji naukowej. - Bibliografia

Terytorialne odmiany polszczyzny —— Kwiryna Handke

Główne dialekty i ich cechy systemowe. - Leksykalne kryteria podziałów. - Gwary przejściowe i mieszane. - Społeczna pozycja gwar dzisiaj. - Kulturowa wartość gwar ludowych. - Słownictwo zwierciadłem kultury. - Nowe funkcje gwary. - Odmiany regionalne języka polskiego. - Bibliografia

Ludowy styl artystyczny —— Jerzy Bartmiński

Dwie perspektywy. - Odrębność funkcjonalna i strukturalna. - Ludowy styl poetycki jako in-terdialekt. - Formuhczność. - Pierwsze źródło odrębności: potrzeby śpiewu. - Drugie źródło odrębności: potrzeby rytmu. - Podstawowe źródło odrębności: potrzeby estetyczne. - Powtórzenie, paralelizm, symbol. - Wzorce tekstowe. - Ewolucja ludowego stylu poetyckiego. - Bibliografia

Środowiskowe i zawodowe odmiany języka - socjolekty — Stanisław Grabias . Pojęcie socjolektu. - O historii polskich socjolektów. - Socjolekty w społecznych układach komunikacyjnych. - Kategorie socjolektalne. - Typologia socjolektów. - Socjolekty - źródło wyrazów dla polszczyzny literackiej i języka potocznego. - Bibliografia

PROBLEMY TEKSTU I WYPOWIEDZI

Gatunkowe wzorce wypowiedzi — Stanisław Gajda

Gatunek jako konwencja kulturowo-językowa. - Zarys dziejów refleksji genologicznej. - Wzorzec językowy a komunikacja językowa. - Gatunkowa systematyzacja tekstów. - Bibliografia

Akty mowy — Dorota Zdunkiewicz

Rys historyczny. - Performatywy i konstatacje. - Składniki aktu mowy. – Akty bezpośrednie i pośrednie. - Mechanizmy dekodowania pośrednich aktów mowy - teoria implikatur konwersacyjnych. - Klasyfikacja aktów mowy. - Warunki skuteczności aktów mowy. - Kulturowe uwarunkowanie aktów mowy. - Bibliografia

Etykieta językowa — Małgorzata Marcjanik

Definicja. Typy aktów etykiety językowej. - Struktura dialogowa. - Zróżnicowanie formalno-językowe. - Zróżnicowanie pragmatycznojęzykowe. - Tendencje rozwojowe polskiej etykiety językowej w XX wieku. - Bibliografia

Tekst — Teresa Dobrzyńska

Pojęcie tekstu. - Zdanie w tekście. - Tekst - całościowy komunikat. - Mechanizmy spójności tekstu. - Typy tekstów i gatunki mowy. - Tekst jako przedmiot badań różnych dyscyplin naukowych. - Bibliografia

SŁOWNICTWO I GRAMATYKA

Frazeologia —— Andrzej Maria Lewicki, Anna Pajdzińska

Typologia związków frazeologicznych. - Źródła frazeologizmów. - Funkcje frazeologizmów. -Świat przez pryzmat frazeologizmów. - Bibliografia

Frazematyka — Wojciech Chlebda

Pole badawcze frazematyki. - Rodzaje odtworzeń. - Pragmatyczny aspekt frazematyki. - Bibliografia

Słownictwo jako interpretacja świata —— Ryszard Tokarski

Wprowadzenie. - Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania znaczeniowej strony słownictwa. - Znaczenie słowa - kategoryzacja i wartościowanie. - Metafora i metonimia w słowniku. - Pola znaczeniowe. - Językowy obraz świata - przybliżenia. - Bibliografia

Stereotypy językowe — Jerzy Bartmiński, Jolanta Panasiuk

Z historii terminu i pojęcia. - Stereotyp a nazwa. - Stereotyp a znaczenie słowa. - Forma podstawowa stereotypu. - Składniki poznawcze i emocjonalne. - Odmiany stereotypów. - Wykładniki językowe stereotypizacji. - Stereotypy jako składniki językowego obrazu świata. -Podsumowanie. - Bibliografia

Nowe słownictwo polskie —— Teresa Smółkowa

Nowe potrzeby - nowe wyrazy. - Nazwy abstrakcyjne. - Nazwy przedmiotów, osób, miejsc. -Przymiotnikowe nazwy cech. - Proporcje ilościowe. - Bibliografia

Nazwy własne — Ewa Rzetelska-Feleszko

Charakterystyka nazw własnych. - Znaczenie nazw własnych. - Gramatyka nazw własnych. -Bibliografia

Nazwy geograficzne — Ewa Rzetelska-Feleszko

Nazwy terenowe. - Nazwy miejscowe. - Nazwy wodne. - Toponimia miejska. - Bibliografia

Nazwy osobowe —— Czesław Kosyl

Imiona. - Nazwiska. - Przezwiska. - Bibliografia

Chrematonimy —— Czesław Kosyl

Odrębność chrematonimów wśród nazw własnych. - Grupy chrematonimów. - Serie chrema-tonimów. - Bibliografia

Kategorie gramatyczne — Renata Grzegorczykowa

Pojęcie kategorii gramatycznej. - Relatywizm kategorii gramatycznych. - Kategorie gramatyczne współczesnej polszczyzny. - Kategorie pojęciowe wyrażane pozagramatyczme. - Bibliografia

Kategorie słowotwórcze w perspektywie kognitywnej — Renata Grzegorczykowa, Bogdan Szymanek

Wprowadzenie. - Pojęcie kategorii słowotwórczej w dziejach myśli językoznawczej. - Kategorie pojęciowe wyrażane słowotwórczo. - Bibliografia

Fonologia - system dźwiękowy języka ——Jolanta Szpyra-Kozłowska

Fonologia, jej przedmiot, krótka historia i działy. - Allofonia. - Fonotaktyka. - Allomorfia (alternacje morfologiczne). - Procesy fonologiczne. - Inne aspekty działania systemu fonolo-gicznego. - Bibliografia

ASPEKTY ILOŚCIOWE SYSTEMU JĘZYKA

Język polski w świetle statystyki —— Jadwiga Sambor

Częstość fonemów. - Częstość liter oraz połączeń literowych. - Entropia i redundancja w języku. Polszczyzna jako język spółgłoskowy. - Struktura informacyjna tekstu. - Probabilistyczny model tworzenia tekstu. - Statystyka części mowy w słowniku i w tekstach. - Liczebność typów słowotwórczych. - Liczebność składników zdania. - Liczebność słownictwa w języku i w słownikach. - Częstości wyrazów i „strefy leksyki". - Statystyczne prawa językowe. - Wyrazy tematyczne i wyrazy-klucze. - Gniazda leksykalne i gniazda pojęciowe. - Bibliografia

KONTAKTY JĘZYKOWE

Kontakty polszczyzny z językami niesłowiańskimi — Bogdan Walczak

Elementy obce w języku. - Językowe wpływy łaciny. - Związki językowe polsko-niemieckie. - Zapożyczenia włoskie. - Wpływy węgierskie i turko-tatarskie. - Oddziaływanie języka francuskiego. - Wpływy angielskie. - Zapożyczenia sztuczne i egzotyzmy. - Wpływy obce w języku współczesnym. - Bibliografia

Kontakty polszczyzny z językami słowiańskimi — Janusz Rieger, Janusz Siatkowski Kontakty polsko-czeskie. - Kontakty polsko-ukraińskie i polsko-białoruskie. - Kontakty pol-sko-rosyjskie. - Bibliografia

Wyrazy międzynarodowe (internacjonalizmy) we współczesnym języku polskim —— Jolanta Maćkiewicz

Europejska wspólnota słownikowa. - Wyrazy międzynarodowe. - Pograniczny charakter polszczyzny. - Bibliografia

JEŻYK POLSKI ZA GRANICA

Język polski na Zachodzie —— Bogdan Walczak

Wprowadzenie. - Emigracja zarobkowa i polityczna. - Zmiana funkcji polszczyzny a rola języka kraju osiedlenia. - Liczebność środowisk polonijnych. - Język polonijny - przenikanie obcych elementów. - Bibliografia

Język polski na Wschodzie — Janusz Rieger

Polacy na Wschodzie. - Rodowód i dzieje polszczyzny na Kresach. - Wiek XX. - Polszczyzna na Kresach dziś. - Polszczyzna kresowa. - Dialekt poludniowokresowy. - Dialekt pólnocno-kresowy. - Bibliografia

Język polski w Czechach i na Słowacji —— Janusz Rieger

Język polski na ziemiach rumuńskich i południowosłowiańskich —— Kazimierz Feleszko

NAUKA O JĘZYKU

Słowniki języka polskiego — Tadeusz Piotrowski

Terminologia. Słowniki a kultura. - Słowniki ogólne języka polskiego. - Słowniki ortograficzne, wyrazów obcych i synonimów. - Słowniki specjalistyczne. - Ogólna ocena leksykografii polskiej XX wieku. - Bibliografia

Językoznawstwo polskie w XX wieku — Andrzej Maria Lewicki

Kształtowanie środowiska naukowego. Lata 1900-1925. - Kontynuacja i rozwój. Lata 1925-1958. - Przełom strukturalistyczny w językoznawstwie polskim. Lata 1958-1975. - Nowe perspektywy. Niektóre kierunki badań lingwistycznych po 1975 roku. - Posłowie w 2000 roku. -Bibliografia

Indeks nazwisk

Indeks terminów i pojęć

Noty o autorach