Przestępstwa z nienawiści. Studium prawnokarne i kryminologiczne

WSTĘP ........... 8

ROZDZIAŁ I. Geneza zjawiska i definicja przestępstw z nienawiści ............ 22
1. Uwagi wprowadzające........... 22
2. Rys historyczny zjawiska nienawiści i związanych z nią przestępstw ........... 22
3. Przestępstwa z nienawiści – zagadnienia definicyjne ........... 26
3.1. Pojęcia politologiczne ............ 26
3.2. Pojęcia socjologiczne i psychologiczne ........... 42
3.3. Pojęcia kryminologiczne ........... 48
4. Przegląd krajowych i międzynarodowych grup nienawiści ............ 62
4.1. Grupy neonazistowskie (narodowosocjalistyczne) ........... 63
4.2. Grupy nacjonalistyczne ........... 65
4.3. Subkultura skinhead ............ 72
4.4. Chuligani stadionowi ............ 74
4.5. Europejskie grupy nienawiści ............ 75
4.6. Amerykańskie grupy nienawiści ........... 78
5. Statystyczny obraz przestępstw z nienawiści w Polsce ............ 79
6. Ciemna liczba przestępstw z nienawiści ........... 84
7. Przestępstwa z nienawiści a wolności konstytucyjne ............ 91
7.1. Wolność wypowiedzi ............ 92
7.2. Wolność zgromadzeń ............ 94
7.3. Wolność zrzeszania się ............ 96
7.4. Wolność tworzenia i działalności partii politycznych ............ 98

ROZDZIAŁ II. Przestępstwa z nienawiści w prawie międzynarodowym, prawie europejskim oraz prawie wybranych państw ........... 101
1. Uwagi wprowadzające........... 101
2. Przestępstwa z nienawiści w prawie międzynarodowym ........... 102
2.1. Karta Narodów Zjednoczonych ........... 102
2.2. Karta Międzynarodowego Trybunału Wojskowego ........... 102
2.3. Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa ......... 103
2.4. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ........... 104
2.5. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności ............ 105
2.6. Międzynarodowa konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej ........... 106
2.7. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych ........... 110
2.8. Międzynarodowa konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu 111
2.9. Rzymski Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego ........... 112
2.10.Deklaracja z Durbanu oraz Program Działania ............ 113
2.11.Konwencja Rady Europy o cyberprzestępczości i protokół dodatkowy dotyczący penalizacji czynów o charakterze rasistowskim lub ksenofobicznym popełnionych przy użyciu systemów komputerowych............ 115
3. Przestępstwa z nienawiści w prawie europejskim........... 117
3.1. Wspólne działanie 96/443/WSiSW w celu zwalczania rasizmu i ksenofobii ........... 118
3.2. Decyzja Ramowa 2008/913/WSiSW w sprawie zwalczania pewnych form i przejawów rasizmu i ksenofobii za pomocą środków prawnokarnych ........... 119
3.3. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej ........... 123
4. Przestępstwa z nienawiści w orzecznictwie Komitetu Praw Człowieka i Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ... 124
4.1. Orzecznictwo Komitetu Praw Człowieka ONZ ........... 124
4.2. Orzecznictwo Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej ONZ ....... 129
4.3. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka........... 133
5. Przestępstwa z nienawiści w prawie Republiki Federalnej Niemiec ............ 147
6. Przestępstwa z nienawiści w prawie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej ............ 154
6.1. Prawo federalne ............ 155
6.2. Prawo stanowe ........... 159

ROZDZIAŁ III. Odpowiedzialność karna za przestępstwa z nienawiści w prawie polskim ........... 163
1. Uwagi wprowadzające........... 163
2. Przestępstwa z nienawiści w polskim ustawodawstwie karnym w ujęciu historycznym ............ 165
3. Przedmiot ochrony przestępstwa ........... 170
4. Strona przedmiotowa przestępstwa ............ 172
5. Podmiot przestępstwa ........... 189
6. Strona podmiotowa przestępstwa ............ 189
7. Typy ustawowe przestępstwa ............ 192
8. Zbieg przepisów ustawy i zbieg przestępstw ............ 193
9. Zagrożenie karne ............ 195
10. Przepadek przedmiotów przestępstwa ........... 198
11. Recydywa przy przestępstwach z nienawiści ............ 199
12. Przestępstwa z art. 126a i 126b ............ 200
13. Przestępstwo tzw. kłamstwa oświęcimskiego ............ 202

ROZDZIAŁ IV. Kryminologiczne ujęcie problematyki przestępstw z nienawiści ........... 206
1. Uwagi wprowadzające........... 206
2. Przestępstwa z nienawiści w świetle teorii kryminologicznych ............ 210
2.1. Psychologia tłumu Gustawa Le Bona ............ 211
2.2. Teorie agresji ........... 214
2.3. Teoria osobowości przestępczej Jeana Pinatela ............ 217
2.4. Chicagowska szkoła ekologii społecznej ........... 217
2.5. Teorie anomii Emile Durkheima i Roberta K. Mertona ........... 219
2.6. Teoria zróżnicowanych powiązań Edwina H. Sutherlanda ........... 220
2.7. Teoria technik neutralizacji Greshama M. Sykesa i Davida Matzy ........... 221
2.8. Teorie podkultur ........... 222
2.9. Teoria konfliktu kultur Thorstena Sellina i konfliktu grupowego George’a B. Volda ........... 224
2.10. Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury ........... 226
2.11. Dorobek polskiej myśli kryminologicznej ........... 227
2.12. Rola czynników biopsychologicznych w etiologii przestępstw z nienawiści ........... 228
3. Przestępstwa z nienawiści a inne kryminologiczne kategorie przestępstw ....... 230
3.1. Przestępstwa z nienawiści a przestępstwa z użyciem przemocy ............ 231
3.2. Przestępstwa z nienawiści a przestępczość kryminalna ........... 234
3.3. Przestępstwa z nienawiści a przestępczość zorganizowana ............ 236
3.4. Przestępstwa z nienawiści a chuligaństwo stadionowe ............ 238
3.5. Przestępstwa z nienawiści a terroryzm ........... 240
4. Rola ofiary w genezie przestępstw z nienawiści ............ 242
5. Przestępstwa z nienawiści a koncepcja przestępstw bez ofiar ........... 249
6. Przestępstwa z nienawiści w środkach masowego przekazu i opinii publicznej ............ 251
6.1. Medialny obraz przestępstw z nienawiści ............ 251
6.2. Społeczna percepcja przestępstw z nienawiści........... 267
6.3. Strach przed przestępczością ............ 268
6.4. Poczucie bezpieczeństwa osób z grup ryzyka i pokrzywdzonych przestępstwem z nienawiści ........... 262
6.5. Psychologiczne i społeczne następstwa przestępstw z nienawiści ........... 265

ROZDZIAŁ V. Przestępstwa z nienawiści w świetle badań ........... 269
1. Uwagi wprowadzające........... 269
2. Postępowanie przygotowawcze ........... 270
3. Postępowanie sądowe ............ 273
4. Postępowanie odwoławcze i kasacyjne ........... 282
5. Czyn sprawcy ............ 283
6. Pokrzywdzony przestępstwem (ofiara) ............ 293
7. Sprawca przestępstwa............ 298
8. Wnioski ............ 309

ROZDZIAŁ VI. Przeciwdziałanie przestępstwom z nienawiści ............ 312
1. Uwagi wprowadzające........... 312
2. Rola organów ścigania w zwalczaniu przestępstw z nienawiści ........... 315
2.1. Zwalczanie przestępstw z nienawiści z perspektywy policji ........... 316
2.2. Zwalczanie przestępstw z nienawiści z perspektywy prokuratury .......... 318
2.3. Zwalczanie przestępstw z nienawiści z perspektywy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego ........... 325
3. Przegląd krajowych oraz międzynarodowych instytucji i organizacji przeciwdziałających przestępstwom z nienawiści ........... 328
3.1. Instytucje i organizacje krajowe ........... 328
3.2. Instytucje i organizacje międzynarodowe ............ 331
4. Rola społeczeństwa w zapobieganiu przestępstwom z nienawiści ........... 333
5. Ocena regulacji prawnokarnych de lege lata i postulaty de lege ferenda .......... 337
6. Prognoza tendencji rozwojowych przestępstw z nienawiści ........... 347
7. Proponowany model przeciwdziałania przestępstwom z nienawiści ............ 351
7.1. Profilaktyka kryminalistyczna ........... 353
7.2. Profilaktyka kryminologiczna ........... 358

WNIOSKI ............ 363
BIBLIOGRAFIA ........... 366
WYKAZ TABEL I RYCIN ........... 401
ZAŁĄCZNIKI ........... 403