Gdynia: Wydawnictwo Morskie, 1960.Na granicy żyznych Żuław i bogatej Ziemi Sztumskiej wznosi się potężny masyw zamku malborskiego, odcinając się różowym tonem cegieł od zieleni łąk. Leniwe wody Nogatu omywają jego podnóże. Stoi jako pomnik krwawej przeszłości. Chciano z Malborka uczynić symbol, znak widomy potęgi orężnej sprzęgniętej z politycznym makiawelizmem. Malbork miał być znakiem, że nie prawo, ale przemoc i przebiegłość zwyciężają w dziejach.
W drugiej wojnie światowej potrzaskane zostały mury starej siedziby Krzyżaków; teraz wznoszą się one jako znak, że wszelka przemoc może lec w gruzach i nie uratuje jej ofiara z istnień ludzkich. Padła przemoc krzyżacka mimo potężnych, niezdobytych murów. Miecz najemnych żołnierzy nie był im obroną Padła potęga Prus i potęga Trzeciej Rzeszy, która z nich wyrosła. Potrzaskane mury i baszty, ściany zeszpecone ospą odprysków świadczyć powinny na zawsze, do jak wielkich klęsk musi doprowadzić narody nacjonalizm i imperializm.
Polska wróciła na Powiśle. Nowe życie zakwitło na popiołach dawnego. Nowy też charakter przybierać będzie opieka nad Malborkiem. Chcemy zachować piękno średniowiecznej sztuki na znak, że nigdy nie powinna powrócić nienawiść i żądza zniszczenia.Spis treści.
Przedmowa.
Poprzednik Malborka — Zantyr.
Pomezania, kraina pruska. — Misja cystersów w Prusach. — Sprowadzenie Krzyżaków i podbój Pomezanii. — Gród w Zantyrze. — Założenie zamku i miasta w Malborku..
Zakon krzyżacki i jego ustrój.
Geneza zakonów rycerskich. — Założenie zakonu krzyżackiego i jego dzieje do roku.
1225. — Skład zakonu krzyżackiego. — Organizacja władz. — Wojskowość krzyżacka..
Najdawniejszy zamek i miasto.
Zamki krzyżackie a Malbork. — Polityka narodowościowa Zakonu. Prusowie. Kolonizacj na prawie niemieckim. — Ustrój miasta Malborka i jego rozwój..
Malbork stolicą państwa krzyżackiego i Zakonu.
Przeniesienie stolicy z Wenecji. — Kryzys Zakonu w początkach XIV wieku..
Rozwój zamku i miasta w XIV wieku.
Rozbudowa zamku. — Potęga Zakonu. — Rozwój miasta i jego ustrój..
Wielka wojna 1409–.
1411. Grunwald i Jego skutki.
Klęska Zakonu. Oblężenie zamku. — Odbudowa miasta i nowe umocnienia. — Obalenie wielkiego mistrza v. Plauena..
Po Grunwaldzie. Związek Pruski.
Ucisk Zakonu. — Założenie Związku Pruskiego..
Wojna trzynastoletnia.
Pierwsze oblężenie Malborka. — Wykup Malborka przez Polaków i stany. — Trzyletnie walki o Malbork. — Ostatnie lata wojny..
Malbork siedzibą władz polskich.
Pierwsi starostowie polscy. — Utworzenie ekonomii..
Dzieje miasta w czasach renesansu. Zamek w XVII wieku.
Rozwój miasta. — Walki klasowe i religijne. — Zamek w roku 1607. — Wojny szwedzkie. — Najazd Gustawa Adolfa. — Najazd Karola Gustawa..
Czasy Sobieskiego.
Malbork w XVIII wieku. — Wojny i przemarsze. — Przemiany społeczne i gospodarcze. Podzamcze. Malbork przed rozbiorami..
Pod rządami pruskimi (1772–1914).
Malbork na przełomie XVIII i XIX wieku. — Wojny napoleońskie. — Początki reform. — Miasto w drugiej połowie XIX wieku..
Pierwsza wojna światowa. Plebiscyt i jego skutki.
Druga wojna światowa. Malbork polski.
Załączniki.
Spis literatury.
Autorzy i źródła ilustracji.
Indeks osób i miejscowości.
