Πολιτεία

Προλογικό σημείωμα Ξενοφώντος Κοντιάδη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
Πρόλογος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
ΕΙΣΑΓΩΓΗ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Ι. Τέσσερα προκαταρκτικά ερωτήματα στα οποία ο συγγραφέας οφείλει
να απαντήσει. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
ΙΙ. Από πού κι ώς πού; Λίγα λόγια για την προϊστορία και το σκοπό
του έργου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
ΙΙΙ. Περί τίνος πρόκειται: Για το αντικείμενο του έργου. . . . . . . . . . . . . . . . . 29
IV. Προς τι η συγγραφή του έργου: .
Τα κριτήρια των θεματικών επιλογών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
V. Πώς γράφτηκε: Η συστηματική δομή του έργου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΡΩΤΗ
Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ
§ 1. Θεματικές επιλογές και συστηματική διάρθρωση της Πρώτης
Ενότητας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
§ 2. Περί θεωρίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35.
§ 3. Περί επιστήμης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36.
Ι. Ο όρος «επιστήμη» προέρχεται από το «επίσταμαι». . . . . . . . . . . . . . . . 36
ΙΙ. Απο την ενότητα στην εξειδίκευση. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
§ 4. Η πολιτειολογία ως επιστήμη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Ι. Η κατάταξη της πολιτειολογίας στο σύστημα των επιστημών. . . . . . 41
ΙΙ. Η κατάταξη της πολιτειολογίας στο σύστημα των πολιτειακών
επιστημών . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
ΙΙΙ. «Γενική» και «ειδική» πολιτειολογία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΕΥΤΕΡΗ
ΤΡΕΙΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
Ι. ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
§ 5. Θεματικές επιλογές και συστηματική διάρθρωση της Δεύτερης
Ενότητας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49.
10 ΔΗΜΗΤΡΗΣ Θ. ΤΣΑΤΣΟΣ
§ 6. Η ιεραρχική θέση του δικαίου σε μια ενιαία κοσμική τάξη . . . . . . . . 50
Ι. Ο «κόσμος» κατά τον Nicolai Hartmann. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
ΙΙ. Η ένταξη του δικαίου στην κοσμική τάξη κατά τον .
Nicolai Hartmann. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
§ 7. Η έννοια του κανόνα δικαίο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
ΙΙ. Η έννοια του κανόνα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55.
ΙΙΙ. Η έννοια του κανόνα δικαίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
IV. Το σύστημα των κανόνων δικαίο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
V. Τα όρια της ρυθμιστικής ικανότητας του κανόνα δικαίου. . . . . . . . . . 58
VI. Η δεσμευτικότητα του κανόνα δικαίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
§ 8. Το δίκαιο και ο κόσμος των αξιών:
Α. Κατάταξη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
§ 9. Το δίκαιο και ο κόσμος των αξιών:
Β. Το φυσικό δίκαιο. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63.
ΙΙ. Στιγμές από την ιστορία του φυσικού δικαίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
ΙΙΙ. Συμπερασματικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
§ 10. Το δίκαιο και ο κόσμος των αξιών:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
Γ. Ο νομικός θετικισμός. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71.
Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71.
ΙΙ. Από τις απαρχές στη γερμανόφωνη πολιτειολογία. . . . . . . . . . . . . . . . . 74
ΙΙΙ. Η παρέμβαση της ιστορικής σχολής. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77.
IV. Η μεγάλη αμφισβήτηση. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
V. Συμπερασματικές σκέψεις για το θετικισμό. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79.
VI. Ο θετικισμός στην ελληνική επιστήμη του πολιτειακού δικαίου. . . . 81
§ 11. Το δίκαιο και ο κόσμος των αξιών:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
Δ. Η αξιακή προσέγγιση του θετικού δικαίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84.
Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84.
ΙΙ. Η πρώτη αποκατάσταση της σχέσης του (θετικού) δικαίου
με το αξιακό σύστημα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86.
ΙΙΙ. Σύγχρονες προσεγγίσεις: Προς ένα σύστημα του «ορθού λόγου». . . . 90.
§ 12. Το δίκαιο και ο κόσμος των αξιών:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Ε. Άδικο θετικό δίκαιο στη δημοκρατία;. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93.
Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93.
ΙΙ. Το μαχητό τεκμήριο υπέρ του «δίκαιου» χαρακτήρα του θετικού
δικαίου στη δημοκρατία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94.
§ 13. Το δίκαιο και ο κόσμος των αξιών:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
ΣΤ. Συμπεράσματα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . . . . . .9 5
ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΡΙΤΗ
ΤΡΕΙΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
ΙΙ. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ «ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
§ 14. Θεματικές επιλογές και συστηματική διάρθρωση
της Τρίτης Ενότητας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99.
ΠΟΛΙΤΕΙΑ 11
§ 15. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100.
§ 16. Επιλογές νοηματικών προσεγγίσεων του πολιτικού. . . . . . . . . . . . . . 101
Ι. Επιλογές . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101.
ΙΙ. Η κανονιστική θεωρία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
ΙΙΙ. Η θεοκρατική θεωρία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
IV. Η θεωρία της δύναμης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105.
V. Οι θεωρίες της θεμελιώδους σύγκρουσης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
§ 17. Το «κοινωνικά επίμαχο» ως νοηματικό περιεχόμενο του πολιτικού. 113.
Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
ΙΙ. Το «κοινωνικά επίμαχο». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
§ 18. Η πολιτική ως λειτουργία της δημοκρατίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117.
Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117.
ΙΙ. Η πολιτική ως λειτουργία της δημοκρατίας και η κρίση της . . . . . . 120
ΙΙΙ. Μορφολογία της κρίσης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΕΤΑΡΤΗ
ΤΡΕΙΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
ΙΙΙ. Ο ΘΕΣΜΟΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
§ 19. Θεματικές επιλογές και συστηματική διάρθρωση
της Τέταρτης Ενότητας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127.
§ 20. Γύρω από την έννοια του θεσμού στο πλαίσιο
της κλασικής πολιτειολογίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
Ι. Εννοιολογικά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
ΙΙ. Το «θεσμικό» ως το μη «ατομοκεντρικό». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΕΜΠΤΗ
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
§ 21. Εισαγωγή στο θέμα «πολιτεία» και συστηματική διάρθρωση
της Πέμπτης Ενότητας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
Ι. Οι λόγοι επικέντρωσης στον κλασικό ορισμό του Georg Jellinek . 135
ΙΙ. H δομή της ανάπτυξης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136.
§ 22. Οι όροι «κράτος» και «πολιτεία». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137.
I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137.
II. Από το «κράτος» στην «πολιτεία». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
III. Επιλογικές σκέψεις: Η χρήση του όρου «πολιτεία» στο πλαίσιο
της θεωρίας του Georg Jellinek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140.
§ 23. Οι φιλοσοφικοδικαιικές αφετηρίες της Πολιτειολογίας
του Georg Jellinek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
II. Η προοδευτική επίδραση του Georg Jellinek στον παραδοσιακό
πολιτειολογικό θετικισμό. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142.
III. Η «κανονιστική δύναμη του πραγματικού». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147.
12 ΔΗΜΗΤΡΗΣ Θ. ΤΣΑΤΣΟΣ
§ 24. Η πολιτεία κατά τον Georg Jellinek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151.
I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις και κατάταξη των θεμάτων. . . . . . . . . . . 151
II. Για τα εννοιολογικά στοιχεία του νομικού ορισμού
που δίνει ο Georg Jellinek στην πολιτεία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
III. Κριτικές επισημάνσεις για τον ορισμό της πολιτείας
του Georg Jellinek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
IV. Θεωρητικά και ιδεολογικά μηνύματα από τον ορισμό
της πολιτείας του Georg Jellinek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
§ 25. H πολιτεία ως η ιστορικά εκάστοτε εν λειτουργία συνένωση
δικαίου και κοινωνίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165.
I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165.
II. Ο περί πολιτείας λόγος του Θεμιστοκλή Δ. Τσάτσου. . . . . . . . . . . . . . 166
III. Συμπεράσματα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
§ 26. Ενιαία πολιτεία και σύνδεσμοι πολιτειών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168.
I. Για τα κριτήρια της κατάταξης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168.
II. «Ομοσπονδία πολιτειών» και «ομοσπονδιακή πολιτεία» . . . . . . . . . . 169
§ 27. Ευρωπαϊκή συμπολιτεία και ευρωπαϊκή μεταπολιτειολογία. . . . . . . 170.
I. Η αναντιστοιχία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
II. Η θεσμική ιδιαιτερότητα της Ευρωπαϊκής Συμπολιτείας. . . . . . . . . . 171
III. Ένας μεταπολιτειολογικός λόγος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 173.
IV. Η μεταπολιτειολογική έννοια της κυριαρχίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177.
V. Η μεταπολιτειολογική υπέρβαση της ομοσπονδιακότητας. . . . . . . . 187
ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΚΤΗ
ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
§ 28. Θεματικές επιλογές και συστηματική διάρθρωση
της Έκτης Ενότητας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191.
§ 29. Εισαγωγή στο θέμα «Σύνταγμα». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192.
§ 30. Στιγμές από την ιστορία του συνταγματικού φαινομένου. . . . . . . . . 195
I. O όρος «Σύνταγμα». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
II. Η συγκεκριμένη ιστορικότητα της έννοιας του Συντάγματος
που καθορίζει το σύγχρονο νόημά του. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 .96
§ 31. O συνταγματισμός. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197.
I. Ιστορική αναγωγή. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
II. Το πρόβλημα της κυριαρχίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
III. Η εξέλιξη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200.
IV. O συνταγματισμός στη γερμανική πολιτειολογία. . . . . . . . . . . . . . . . . 201
V. Περί «νέου» κύματος συνταγματισμού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204.
§ 32. Η συντακτική εξουσία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206.
I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις και κατάταξη των θεμάτων. . . . . . . . . . . 206
II. Η έννοια της συντακτικής εξουσίας όπως την διαμόρφωσε
η ιστορία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207.
III. O φορέας της συντακτικής εξουσίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209.
IV. Μορφές ενεργοποίησης της συντακτικής εξουσίας. . . . . . . . . . . . . . . 210
ΠΟΛΙΤΕΙΑ 13
V. O νοηματικός μετασχηματισμός της συντακτικής εξουσίας
στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού συνταγματικού πολιτισμού. . . . . . . . . 212
§ 33. Για τη σύγχρονη έννοια και την τυπολογία
του Συντάγματος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220.
I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις και κατάταξη των θεμάτων. . . . . . . . . . . 220
II. Το «άψογο» Σύνταγμα και η κρίση του. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221.
III. Ενδεικτικά παραδείγματα τυπολογίας του Συντάγματος. . . . . . . . . . 222
IV. Oι νέες θεματικές του Συντάγματος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 229.
§ 34. Το «πραγματικό» Σύνταγμα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230.
I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230.
II. Τυπικό και πραγματικό Σύνταγμα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231.
III. Πραγματικό Σύνταγμα και πολιτική. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
§ 35. Οι λειτουργίες του Συντάγματος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238.
I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238
II. Η θεμελιώδης τελεολογία του Συντάγματος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 239
III. Oι κατ’ ιδίαν λειτουργίες του Συντάγματος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2 .42
IV. Αρ. I. Μάνεσης: «Το Σύνταγμα ως τεχνική
της πολιτικής ελευθερίας». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244
V. Συμπέρασμα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245.
§ 36. Το πρόβλημα της ερμηνείας του Συντάγματος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις και κατάταξη των θεμάτων. . . . . . . . . . . 245
II. Περί ερμηνείας του δικαίου γενικά. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246.
III. Oι ιδιαιτερότητες του συνταγματικού κανόνα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
IV. Η εμμονή στην ερμηνεία του Συντάγματος με τη μέθοδο
της ερμηνείας του κοινού δικαίου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250.
V. Η «συνταγματική» ερμηνεία του Συντάγματος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254
ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΒΔΟΜΗ
Η ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
§ 37. Θεματικές επιλογές και συστηματική διάρθρωση
της Έβδομης Ενότητας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269.
§ 38. Εισαγωγή στην έννοια του πολιτεύματος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269.
Ι. Η έννοια «πολίτευμα». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269.
ΙΙ. «Πολίτευμα», «μορφή κράτους», «κυβερνητικό σύστημα»,
«πολιτικό σύστημα», «καθεστώς». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271.
§ 39. Τυπολογία των πολιτευμάτων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
Ι. Εισαγωγή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
ΙΙ. Η εξέλιξη. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275
§ 40. Οι ιστορικές ρίζες του ελληνικού και του ευρωπαϊκού
συνταγματικού κράτους: Η μοναρχία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278.
Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278.
ΙΙ. Η ελληνική μοναρχία ως πολιτειολογικό παράδειγμα. . . . . . . . . . . . . 279
ΙΙΙ. Συμπέρασμα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
14 ΔΗΜΗΤΡΗΣ Θ. ΤΣΑΤΣΟΣ
ΕΝΟΤΗΤΑ ΟΓΔΟΗ
ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ
§ 41. Θεματικές επιλογές στη συστηματική διάρθρωση
της Όγδοης Ενότητας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283.
§ 42. Εισαγωγή στην έννοια της δημοκρατίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 283.
Ι. Η ιστορικότητα της έννοιας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . .283.
ΙΙ. Διαδικαστική και αξιακή έννοια της δημοκρατίας. . . . . . . . . . . . . . . . 286
ΙΙΙ. Η ιστορική και η σύγχρονη πολυμορφικότητα της δημοκρατίας .. 289
§ 43. Από την τυπολογία του δημοκρατικού πολιτεύματος . . . . . . . . . . . . . 290
Ι. Εισαγωγές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290
ΙΙ. Τυπολογία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 291
§ 44. Η κρίση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
Ι. Ιστορικές αναγωγές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295
ΙΙ. Ενδείξεις ανεπάρκειας της αμιγούς αντιπροσωπευτικής
δημοκρατίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297.
§ 45. Επιλογικοί στοχασμοί για τη δημοκρατία:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
Η νομιμοποίηση του «ορθού». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300.
Ι. Πολιτικός και επιστημονικός λόγος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300
ΙΙ. Οι φορείς του επιστημονικού λόγου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301
ΙΙΙ. Ο βαθμός δημοκρατικής εγκυρότητας του λόγου των ειδικών. . . . . 302
IV. Συμπεράσματα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 304
ENOTHTA ΕΝΑΤΗ
Η ΔIAKPIΣH ΤΩΝ ΛEITOYPΓΙΩN THΣ ΠOΛITEIAKHΣ EΞOYΣIAΣ
§ 46. Θεματικές επιλογές και συστηματική διάρθρωση
της Ένατης Eνóτητας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307.
§ 47. Εισαγωγή στο θέμα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308.
I. H νοηματική συγκρότηση της αρχής της διάκρισης
των λειτουργιών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308
II. To σημείο αναφοράς της αρχής της διάκρισης
των λειτουργιών: η εξουσία ή η λειτουργία;. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 310.
III. Tα κριτήρια της διάκρισης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312.
IV. Eννoιoλoγική οριοθέτηση των τριών λειτουργιών. . . . . . . . . . . . . . . . 314
V. H έννοια του οργάνου. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
VI. H κανονιστική αξία της αρχής της διάκρισης των λειτουργιών. . . . 318
§ 48. Για την αμφιλεγόμενη ιστορική καταγωγή της αρχής
της διάκρισης των λειτουργιών στην αρχαιοελληνική πόλη. . . . . . . 321.
I. Δύο προεισαγωγικά ζητήματα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321
II. Ιστορικές αναγωγές. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324
§ 49. Aπó την αρχαία πόλη στην πραγματική καταγωγή
της αρχής της διάκρισης των λειτουργιών. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327
I. Tα θέματα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327.
II. Jean Bodin και Thomas Hobbes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
ΠΟΛΙΤΕΙΑ 15
III. John Locke. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330.
IV. Charles-Louis de Montesquieu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334.
V. Jean-Jacques Rousseau. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337.
VI. H μετάβαση στο παρόν. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338.
§ 50. Οι αλλοιώσεις της αρχής της διάκρισης των «εξουσιών» στο πλαίσιο
του κοινοβουλευτικού πολυκομματικού πολιτεύματος. . . . . . . . . . . . 340
ENOTHTA ΔEKATH
H ΠΟΛΙTEIA TΩΝ ΠOΛITIKΩN KOMMATΩN
§ 51. Θεματικές επιλογές και συστηματική διάρθρωση
της Δέκατης Eνóτητας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .. . . . . . . . .343.
§ 52. Το πολιτικό κόμμα και η δημοκρατική πολιτεία. . . . . . . . . . . . . . . . . . 344
I. Eισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344.
II. Oι τέσσερις ιστορικές φάσεις του πολιτικού κόμματος. . . . . . . . . . . . 347
III. Mετά τον Heinrich Triepel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350.
§ 53. Για τον ορισμό του πολιτικού κόμματος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352.
I. Το πρόβλημα ενός ορισμού. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352.
II. Βασικά εννοιολογικά στοιχεία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353.
III. Η νομική φύση του πολιτικού κόμματος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356.
§ 54. Οι θεσμικές εγγυήσεις για το πολιτικό κόμμα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
I. Τα τρία status του πολιτικού κόμματος. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357.
II. Το status της ελευθερίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357
III. Το status της ισότητας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 359
IV. Τα status του δημόσιου χαρακτήρα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360.
§ 55. Η αρχή της εσωκομματικής δημοκρατίας. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360.
I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360.
II. Το νοηματικό περιεχόμενο της αρχής της εσωκομματικής
δημοκρατίας: Κατάταξη των θεμάτων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361
III. Πολιτευματική και εσωκομματική δημοκρατία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362
IV. Αντιπροσωπευτική ή συμμετοχική εσωκομματική δημοκρατία. . . 363
V. Η επίδραση του μονοπωλιακού ρόλου του πολιτικού κόμματος
και του ολιγοκομματισμού στην εσωκομματική δημοκρατία. . . . . . 365
VI. Η κανονιστική αξία της αρχής της εσωκομματικής δημοκρατίας.. 368
§ 56. Ο μετασχηματισμός του δημοκρατικού πολιτεύματος
από τη λειτουργία των πολιτικών κομμάτων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
I. Το θέμα. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376
II. Για την ιδεατή λειτουργία του πολιτικού κόμματος. . . . . . . . . . . . . . . 377
III. Αποκλίσεις. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 379.
IV. Παραδείγματα ιστορικά νομοτελειακών αποκλίσεων. . . . . . . . . . . . . 380
§ 57. Η θεωρία για ένα «ανοιχτό πολιτικό κόμμα». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
I. Πολιτειολογικές αφετηρίες. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385
II. Η αμφισβήτηση της αντιπροσωπευτικής λειτουργίας
των πολιτικών κομμάτων. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 386.
III. Το «ανοιχτό κόμμα». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 387
16 ΔΗΜΗΤΡΗΣ Θ. ΤΣΑΤΣΟΣ
ΕΠΙΛΟΓΙΚΟΙ ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ
Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ: .
Η πιο θεμελιακή, η πιο ιστορική, η πιο απάνθρωπη και πάντως
η πιο συναρπαστική σχέση στο πλαίσιο της κοσμικής τάξης
και της ιστορικής της εξέλιξης. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
I. Ο άνθρωπος και η πολιτεία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 389
II. Απρόσμενη επιστροφή ενός δημοκράτη διανοούμενου
σε μια προδημοκρατική έννοια. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391
III. Η μετάβαση στο συνταγματισμό και στη σύγχρονη
αντιπροσωπευτική δημοκρατία. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 392
IV. H σχέση πολιτείας και ανθρώπου στη σύγχρονη
ελληνική (και όχι μόνο) αντιπροσωπευτική δημοκρατία . . . . . . . . . 393
ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Επίμετρο Κωνσταντίνου Τσουκαλά
«Πολιτεία» και «μετά-πολιτειολογία». Μνήμη Δημήτρη Τσάτσου.. . . . . . . . . . . . 397