ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ XLI

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

1. Σύνταγμα και θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες 1

2. Κράτος δικαίου και προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών στην Κυπριακή Δημοκρατία 2

2.1. Η έννοια του κράτους δικαίου 2

2.2. Ο θεμελιώδης κανόνας του κράτους δικαίου που διέπει την κρατική δράση 3

2.3. Κράτος δικαίου στην Κυπριακή Δημοκρατία 3

2.4. Προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών στην Κυπριακή Δημοκρατία 5

3. Χρησιμοποιούμενη ορολογία 7

4. Νομική φύση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών 9

5. Οι πηγές των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών 12

5.1. Η εσωτερική έννομη τάξη 12

5.1.1. Το Σύνταγμα 12

5.1.2. Ο τυπικός νόμος 14

5.1.3. Η κανονιστική αρμοδιότητα ή/και εξουσία της εκτελεστικής εξουσίας 16

5.1.4. Το Δίκαιο της Ανάγκης 18

5.1.5. Νομολογία 20

5.2. Η κατοχύρωση από το διεθνές δίκαιο 21

5.2.1. Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 23

5.2.1.1. Αρχή της επικουρικότητας 24

5.2.1.2. Δημοκρατική Κοινωνία 24

5.2.1.3. Ασφάλεια δικαίου 24

5.2.1.4. Αναλογικότητα 25

5.2.1.5. Περιθώριο Εκτίμησης 25

5.2.1.6. Αυτόνομες έννοιες 26

5.2.1.7. Θετικές Υποχρεώσεις 26

5.2.1.8. Περιορισμοί 27

5.2.1.9. Η ακτινοβολία της Ευρωπαϊκής Σύμβασης στην κυπριακή έννομη τάξη 27

5.2.2. Αντίθεση νομοθετικής ή συνταγματικής διάταξης με διεθνή Συνθήκη 29

5.3. Η κατοχύρωση από το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης 30

6. Η διάκριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων 33

6.1. Ατομικά δικαιώματα 34

6.2. Πολιτικά δικαιώματα 35

6.3. Κοινωνικά δικαιώματα 36

6.4. Συζήτηση για τρίτη (και τέταρτη) γενιά θεμελιωδών δικαιωμάτων 38

6.5. Παραπληρωματικότητα των θεμελιωδών δικαιωμάτων 39

6.6. Σχετικοποίηση της διάκρισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων 40

7. Φορείς των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών 43

8. Αποδέκτες θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών 48

9. Η θεωρία της τριτενέργειας 52

9.1. Έννοια της τριτενέργειας 53

9.2. Διάκριση των ειδών της τριτενέργειας 53

9.3. Θεμελιώδη δικαιώματα που τριτενεργούν 55

9.4. Τριτενέργεια στην κυπριακή έννομη τάξη 56

10. Οι περιορισμοί των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών 58

10.1. Εννοιολογικοί προσδιορισμοί 59

10.2. Συνταγματικοί περιορισμοί 60

10.3. Νομοθετικοί περιορισμοί 62

10.4. Απόλυτα δικαιώματα 65

11. Τα όρια των περιορισμών 65

11.1. Αρχή της νομιμότητας - Ποιότητα της νομικής βάσης 67

11.2. Αρχή της αναγκαιότητας 67

11.3. Αρχή της αναλογικότητας 68

11.4. Ο πυρήνας του δικαιώματος 69

11.5. Αρχή της ισότητας 70

12. Προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών 70

12.1. Δικαστική προστασία 71

12.1.1. Ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων 71

12.1.1.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 71

12.1.1.2. Συνταγματικότητα 72

12.1.1.3. Συστήματα ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων 73

12.1.1.4. Τεκμήριο της συνταγματικότητας των νόμων 76

12.1.1.5. Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο στην Κυπριακή Δημοκρατία 77

12.1.1.6. Φάσεις του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων 77

12.1.1.7. Ο κατασταλτικός έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων 78

12.1.1.8.Ο Προληπτικός έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων 84

12.1.2. Δικαστικός έλεγχος των διοικητικών πράξεων 85

12.1.3. Προστασία από δικαστικές πράξεις 87

12.1.3.1. Δικαίωμα έφεσης 87

12.1.3.2. Προνομιακά εντάλματα 87

12.1.3.2.1. Habeas corpus 90

12.1.3.2.2. Mandamus 91

12.1.3.2.3. Quo warranto 93

12.1.3.2.4. Certiorari 95

12.1.3.2.5. Prohibition 96

12.1.4. Προστασία από πράξεις ιδιωτών 97

12.1.5. Δυνατότητα ατομικής προσφυγής στο ΕΔΑΔ 98

12.2. Μη δικαστικοί Μηχανισμοί 99

12.2.1. Έλεγχος στη Βουλή 99

12.2.2. Διοικητική προστασία- διοικητικές πρακτικές 99

12.2.3. Δικαίωμα της προηγούμενης ακροάσεως 100

12.2.4. Δικαίωμα υποβολής γραπτής αίτησης ή παραπόνου στις αρχές 102

12.2.5. Επίτροπος Διοικήσεως και προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 103

ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΤ’ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ ΙΙ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ«ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ 105

Άρθρο 6 – Απαγόρευση υποβολής σε δυσμενή διάκριση μεταξύ των κοινοτήτων και των μελών αυτών 107

Άρθρο 7 – Το δικαίωμα της ζωής 111

1. Εισαγωγή 111

2. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 113

3. Η οριοθέτηση του ανθρώπινης ζωής: Η αρχή και το τέλος 114

3.1. Έκτρωση 114

3.2. Ευθανασία 117

4. Το δικαίωμα ζωής και σωματικής ακεραιότητας 120

4.1. Απαγόρευση παράνομης αφαίρεσης της ζωής από το κράτος 122

4.1.1. Σχεδιασμός και διεύθυνση επιχειρήσεων της αστυνομίας 122

4.1.2. Λήψη μέτρων για την πρόληψη της απώλειας της ανθρώπινης ζωής 124

4.1.3. Θέσπιση νομικού και διοικητικού πλαισίου 124

4.1.4. Υποχρέωση λήψης προληπτικών μέτρων 125

4.1.5. Προστασία της ζωής ατόμων που στερούνται της ελευθερίας τους 127

4.1.6. Προστασία ατόμων από περιβαλλοντικές ή βιομηχανικές καταστροφές 130

4.1.7. Προστασία προσώπων στο πλαίσιο ατυχημάτων 131

4.1.8. Προστασία των προσώπων στο πλαίσιο της υγειονομικής περίθαλψης 133

4.2. Καθήκον διεξαγωγής αποτελεσματικής έρευνας 135

4.2.1. Αυτεπάγγελτη, Άμεση και Έγκαιρη έρευνα 136

4.2.2. Ανεξάρτητη έρευνα 137

4.2.3. Ενδελεχής και αποτελεσματική έρευνα 138

4.2.4. Δικαίωμα πρόσβασης στην έρευνα από το κοινό και την οικογένεια του θύματος 142

4.2.5. Διαδικαστικές υποχρεώσεις σε διασυνοριακό πλαίσιο 143

5. Θανατική ποινή 145

6. Περιορισμοί 149

6.1. Άμυνα προσώπου ή περιουσίας προς αποτροπήν αναλόγου και άλλως αναπότρεπρου και ανεπανόρθωτου κακού 150

6.2. Διενέργεια συλλήψεως ή παρεμπόδιση απόδρασης προσώπου νομίμως κρατουμένου 152

6.3. Πράξη με σκοπό την καταστολή ταραχών ή στάσεως 153

Άρθρο 8 – Απαγόρευση βασανιστηρίων ή απάνθρωπης ή ταπεινωτικής τιμωρίας ή μεταχείρισης 156

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 156

2. Απόλυτος χαρακτήρας του Άρθρου 8 156

3. Προστατευτικό πεδίο του Άρθρου 8 158

3.1. Βασανιστήρια 160

3.2. Απάνθρωπη ή ταπεινωτική 161

3.3. Μεταχείριση-Τιμωρία 162

4. Εφαρμογή του Άρθρου 8 κατά τη διάρκεια της σε κράτησης 165

5. Εφαρμογή του Άρθρου 8 κατά τη διάρκεια της σύλληψης και ανάκρισης 167

6. Εφαρμογή του Άρθρου 8 για τις συνθήκες κράτησης - Ο ρόλος της CPT 170

7. Εφαρμογή του Άρθρου 8 σε περιπτώσεις έκδοσης και απέλασης 175

8. Θετικές υποχρεώσεις που απορρέουν από το Άρθρο 8 Συντάγματος 181

9. Αντίδραση σε καταγγελίες για κακομεταχείριση 183

10. Διερεύνηση ισχυρισμών για βασανιστήρια 184

11. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 184

11.1. Διερεύνηση των καταγγελιών για κακομεταχείριση από ιδιώτες 186

Άρθρο 9 – Το δικαίωμα αξιοπρεπούς διαβίωσης και κοινωνικής ασφάλειας 187

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 187

2. Περιεχόμενο 187

3. Οι έννοιες της «αξιοπρεπούς διαβίωσης» και «κοινωνικής ασφάλισης» 188

4. Υποχρεώσεις για τη Δημοκρατία 189

5. Μη αγώγιμο δικαίωμα 190

6. Κανονιστική επιταγή υπέρτερης ισχύος 192

7. Η προσέγγιση του ΕΔΑΔ 193

8. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 197

Άρθρο 10 – Η απαγόρευση της δουλείας ή υποτέλειας και της αναγκαστικής ή υποχρεωτικής εργασίας 198

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 198

2. Απαγόρευση της δουλείας ή υποτέλειας 199

2.1. Δουλεία 199

2.2. Υποτέλεια 200

2.3. Εμπορία ανθρώπων 201

3. Απαγόρευση της αναγκαστικής ή υποχρεωτικής εργασίας 203

3.1. Καθορισμός του όρου «αναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία» 205

3.1.1. Εργασία κατά τη διάρκεια της κράτησης 205

3.1.2. Στρατιωτική υπηρεσία και υπηρεσία επιβαλλομένη αντί της στρατιωτικής υπηρεσίας 206

3.1.3. Υπηρεσία επιβαλλόμενη σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης 208

4. Θετικές υποχρεώσεις κρατών μελών 208

4.1. Η υποχρέωση για κατάλληλο νομοθετικό και διοικητικό πλαίσιο 209

4.2. Η υποχρέωση για λήψη προστατευτικών μέτρων 211

4.3. Η διαδικαστική υποχρέωση διεξαγωγής έρευνας 212

4.4. Η υποχρέωση για διεκδίκηση εκ μέρους των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων αποζημίωσης από τους διακινητές τους για απώλεια εισοδήματος 214

5. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 215

Άρθρο 11 – Το δικαίωμα της ελευθερίας και της προσωπικής ασφάλειας 217

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 218

1.1. Διάκριση μεταξύ της στέρησης της προσωπικής ελευθερίας και του απλού περιορισμού των κινήσεων 220

2. Τεκμήριο υπέρ της προσωπικής ελευθερίας 221

3. Το δικαίωμα ελευθερίας και προσωπικής ασφάλειας 223

3.1. Οι απαιτήσεις της νομιμότητας της στέρησης της ελευθερίας 224

3.2. Οι εξαιρέσεις από την απαγόρευση της στέρησης της ελευθερίας 226

3.2.1. Καταδίκη από αρμόδιο δικαστήριο 227

3.2.2. Σύλληψη ή κράτηση ατόμου λόγω μη συμμόρφωσης προς νόμιμη διαταγή δικαστηρίου 228

3.2.3. Σύλληψη ή κράτηση ατόμου εφόσον υπάρχει εύλογη υπόνοια ότι αυτό ενέχεται στη διάπραξη αδικήματος 232

3.2.3.1. Η έννοια του αδικήματος 233

3.2.3.2. Σκοπός της σύλληψης 234

3.2.3.3. Εύλογη υπόνοια 235

3.2.3.4. Εύλογη υπόνοια για έκδοση εντάλματος σύλληψης 235

3.2.3.5. Εύλογη υπόνοια για προσωποκράτηση υπόπτου 237

3.2.3.6. Προσωποκράτηση κατηγορουμένου προσώπου εκκρεμούσης της δίκης του 241

3.2.4. Περιορισμός ανηλίκου δυνάμει νομίμου διαταγής 244

3.2.5. Περιορισμός ατόμων προς παρεμπόδιση επέκτασης μεταδοτικών νόσων, ατόμων ασθενών διανοητικώς, αλκοολικών, τοξικομανών και αλητών 247

3.2.6. Σύλληψη ή κράτηση ατόμου για παρεμπόδιση της εισόδου στο έδαφος της Δημοκρατίας χωρίς άδεια ή αλλοδαπού με σκοπό την απέλαση ή έκδοσή του 249

3.2.6.1. Τροποποιήσεις της διάταξης του Άρθρου 11.2 (στ) του Συντάγματος 252

3.3. Σύλληψη με δικαστικό ένταλμα – Η εξαίρεση του αυτόφωρου αδικήματος 254

3.4. Πληροφόρηση των λόγων της σύλληψης και δικαίωμα για υπηρεσίες συνηγόρου 257

3.5. Προσαγωγή του συλληφθέντος ενώπιον δικαστηρίου 261

3.6. Ταχεία διερεύνηση των λόγων της σύλληψης από το δικαστήριο 263

3.7. Δικαίωμα προσφυγής στο αρμόδιο δικαστήριο για να κρίνει ταχέως τη νομιμότητα της κράτησης 265

3.7.1. Η έννοια του όρου «Δικαστήριο» 266

3.7.2. Ταχεία κρίση – Speedily 267

3.7.3. Δικαίωμα για αποτελεσματική θεραπεία 267

3.7.4. Δικονομικές εγγυήσεις (Procedural guarantees) 268

3.8. Αγώγιμο δικαίωμα για αποζημίωση 268

Άρθρο 12 – Τα δικαιώματα του κατηγορουμένου 270

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 270

2. Κανένα έγκλημα καμία ποινή χωρίς Νόμο (Άρθρο 12.1) 271

2.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 272

2.2. Η έννοια του νόμου 273

2.3. Πρόβλεψη του αδικήματος 273

2.4. Η έννοια της «ποινής» 275

2.5. Η επιβολή τη ποινής 276

2.6. Αναδρομική εφαρμογή ευνοϊκότερου ποινικού νόμου 276

2.7. Αναδρομική εφαρμογή ποινικού νόμου 278

3. Η αρχή του «ne bis in idem» (Άρθρο 12.2) 279

3.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 279

3.2. Περιεχόμενο 281

3.3. Η εφαρμογή της αρχής του «ne bis in idem» 283

3.4. Άρθρο 4 του Πρόσθετου Πρωτοκόλλου Αρ. 7 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης 286

3.5. Η εξαίρεση της πρόκλησης θανάτου 287

4. Απαγόρευση δυσανάλογης ποινής (Άρθρο 12.3) 288

5. Η προστασία του τεκμηρίου αθωότητας (Άρθρο 12.4) 291

5.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 291

5.2. Περιεχόμενο 292

5.2.1. Το τεκμήριο αθωότητας κατά την κυπριακή έννομη τάξη 294

5.2.2. Μέτρα δικονομικού καταναγκασμού 297

5.3. Το τεκμήριο της αθωότητας ως διαδικαστική εγγύηση 299

5.3.1. Η κατανομή του βάρους απόδειξης 301

5.3.2. Κρίσεις και σχόλια περί της ενοχής του κατηγορουμένου κατά τη διάρκεια της ποινικής δίκης 304

5.3.2.1. Δηλώσεις δημόσιων αξιωματούχων 307

5.3.2.2. Δημοσιότητα που δίδεται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης 310

5.3.2.3. Οξεία εκστρατεία του τύπου 312

5.3.3. Εμφάνιση των υπόπτων και των κατηγορουμένων 314

5.3.4. Τεκμήριο της αθωότητας και δικαίωμα της μη αυτοενοχοποίησης 315

5.3.4.1. Περιεχόμενο 317

5.3.4.2. Σκοπός του δικαιώματος μη αυτοενοχοποίησης 318

5.3.4.3. Δεν είναι απόλυτο δικαίωμα 321

5.4. Το τεκμήριο αθωότητας παραμένει ισχυρό μέχρι το τέλος της ποινικής δίκης 322

5.5. Εφαρμογή του τεκμηρίου αθωότητας μετά το τέλος της ποινικής δίκης 323

5.5.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 323

5.5.2. Άρθρο 6.2 & 8 της Σύμβασης 324

5.5.3. Προσδιορισμός των συνθηκών υπό τις οποίες παραβιάζεται το Άρθρο 6.2 325

5.6. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του τεκμηρίου αθωότητας 327

6. Τα ελάχιστα δικαιώματα του κατηγορουμένου (Άρθρο 12.5) 328

6.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 328

6.2. Δικαίωμα πληροφόρησης της κατηγορίας 330

6.3. Επαρκής χρόνος και διευκολύνσεις για την ετοιμασία της υπεράσπισης 333

6.3.1. Επαρκής χρόνος 334

6.3.2. Επαρκείς διευκολύνσεις 335

6.4. Αυτοπρόσωπη εμφάνιση, επιλογή συνηγόρου και δωρεάν νομική αρωγή 338

6.4.1. Προστασία σε όλα τα στάδια της ποινικής διαδικασίας 338

6.4.2. Το δικαίωμα σε αυτοπρόσωπη υπεράσπιση 341

6.4.3. Το δικαίωμα σε συνήγορο της επιλογής του κατηγορουμένου 344

6.4.4. Το δικαίωμα σε δωρεάν νομική αρωγή 347

6.5. Εξέταση μαρτύρων κατηγορίας και προσέλευση μαρτύρων υπεράσπισης 348

6.5.1. Ανώνυμος μάρτυρας ή μη εμφάνιση 352

6.6. Δικαίωμα σε δωρεάν υπηρεσίες διερμηνέα 354

7. Η απαγόρευση της ποινής της γενικής δήμευσης της ιδιοκτησίας 355

Άρθρο 13 – Το δικαίωμα της ελεύθερης μετακίνησης και διαμονής 356

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 356

2. Φορείς-αποδέκτες 358

3. Περιεχόμενο 361

3.1. Τρόπος 362

3.2. Χώρος 362

3.3. Χρόνος 365

4. Περιορισμοί 365

5. Δικαίωμα εγκατάλειψης του εδάφους της Δημοκρατίας 368

Άρθρο 14 – Το δικαίωμα εισόδου πολιτών στη Δημοκρατία και η απαγόρευση της εξορίας τους 372

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 372

2. Περιεχόμενο 374

Άρθρο 15 – Το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής 379

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 379

2. Περιεχόμενο 380

2.1. Ερμηνεία 381

2.2. Το όνομα και η εικόνα ενός ατόμου 382

2.3. Γενετήσιος Προσανατολισμός 383

2.4. Επικοινωνία 386

2.5. Προσωπικά δεδομένα και αυτονομία 387

2.6. Οικογενειακή ζωή 390

2.7. Περιβάλλον 393

2.7.1. Έκθεση σε ρύπανση ή οχληρία 394

2.7.2. Έκθεση σε περιβαλλοντικό κίνδυνο 395

2.7.3. Βάρος απόδειξης 395

2.7.4. Αρνητικές και θετικές υποχρεώσεις σε περιβαλλοντικά θέματα 397

3.Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 397

4. Περιορισμοί 398

Άρθρο 16 – Το απαραβίαστο της κατοικίας 402

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 402

2. Περιεχόμενο 404

3. Οι περιορισμοί του δικαιώματος του απαραβίαστου της κατοικίας 408

4. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 414

Άρθρο 17 – Το απόρρητο της αλληλογραφίας και επικοινωνίας 417

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 417

2. Περιεχόμενο 419

3. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 422

4. Περιορισμοί του απορρήτου της επικοινωνίας 424

4.1. Απαγόρευση χρήσης παράνομων αποδεικτικών μέσων 425

4.2. Ο περί Προστασίας του Απορρήτου της Ιδιωτικής Επικοινωνίας (Παρακολούθηση Συνδιαλέξεων και Πρόσβαση σε Καταγεγραμμένο Περιεχόμενο Ιδιωτικής Επικοινωνίας) Νόμος του 1996 426

4.3. Νόμος που προνοεί για τη Διατήρηση Τηλεπικοινωνιακών Δεδομένων με σκοπό τη Διερεύνηση Σοβαρών Ποινικών Αδικημάτων 430

4.4. Έκτη Τροποποίηση του Συντάγματος 432

Άρθρο 18 – Το δικαίωμα της ελευθερίας σκέψης, συνείδησης και θρησκείας 438

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 438

2. Περιεχόμενο 441

2.1. Ελευθερία της σκέψης 442

2.2. Ελευθερία της συνείδησης 443

2.3. Ελευθερία της θρησκείας 446

3. Ελευθερία όλων των γνωστών θρησκειών 447

4. Ισότητα των θρησκειών 448

5. Η εκδήλωση των θρησκευτικών πεποιθήσεων 451

6. Απαγόρευση του προσηλυτισμού 455

7. Περιορισμοί της ελευθερίας εκδηλώσεως της θρησκείας ή της θρησκευτικής πεποιθήσεως 456

8. Επιλογή της θρησκείας για άτομα κάτω των δεκαέξι ετών 458

9. Απαγόρευση πληρωμής φόρου ή τέλους για θρησκεία διαφορετική από αυτή του ατόμου 459

10. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 460

Άρθρο 19 – Η ελευθερία του λόγου και της καθ’ οιονδήποτε τρόπο έκφρασης 462

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 462

2. Περιεχόμενο 464

2.1. Η ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο 467

2.2. Μισαλλόδοξος λόγος ή ρητορική μίσους 472

2.3. Μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος 477

3. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 478

4. Περιορισμοί 479

4.1. Εθνική ασφάλεια, εδαφική ακεραιότητα και δημόσια ασφάλεια 481

4.2. Η προστασία της δημόσιας υγείας ή των δημοσίων ηθών 482

4.3. Προστασία της φήμης και της υπόληψης τρίτων 484

4.4. Παρεμπόδιση αποκάλυψης εμπιστευτικών πληροφοριών 488

4.5. Η διατήρηση του κύρους και της αμεροληψίας της δικαστικής εξουσίας 489

5. Άδεια λειτουργίας επιχειρήσεων ραδιοφωνικών ή κινηματογραφικών ή τηλεοράσεως 491

6. Η Ελευθερία του Τύπου 491

Άρθρο 20 – Το δικαίωμα της εκπαίδευσης 496

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 496

2. Δικαίωμα πρόσβασης και παροχής της εκπαίδευσης 499

3. Υποχρέωση για παροχή δωρεάν στοιχειώδους εκπαίδευσης 505

4. Υποχρεωτική στοιχειώδης εκπαίδευση 507

5. Ελεύθερη πρόσβαση και στις υπόλοιπες βαθμίδες της εκπαίδευσης 508

6. Θετική υποχρέωση του κράτους για οργάνωση εκπαιδευτικού συστήματος 510

7. Περιορισμοί του δικαιώματος της εκπαίδευσης 511

8. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 512

Άρθρο 21 – Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι ειρηνικώς και του συνεταιρίζεσθαι μετ’ άλλων 515

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 515

2. Ιστορική Αναδρομή 517

3. Το δικαίωμα του συνέρχεσθαι 518

3.1. Ο συλλογικός χαρακτήρας του δικαιώματος του συνέρχεσθαι 521

3.2. Η προϋπόθεση του συνέρχεσθαι «ειρηνικώς» 521

3.3. Θετικές υποχρεώσεις που απορρέουν από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση 524

3.3.1. Υποχρέωση διασφάλισης της ειρηνικής διεξαγωγής μιας συνάθροισης 524

3.3.2. Αντιδιαδηλώσεις 525

3.4. Περιορισμοί του δικαιώματος του συνέρχεσθαι ειρηνικώς 526

4. Το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι μετ’ άλλων 529

4.1. Ελευθερία σύστασης της συνένωσης 531

4.2. Η αρνητική πτυχή του δικαιώματος του του συνεταιρίζεσθαι μετ’ άλλων 532

4.3. Ίδρυση συντεχνιών και η προσχώρηση σε αυτές 532

4.4. Η προστασία των πολιτικών κομμάτων 534

4.4.1. Η προστασία των πολιτικών κομμάτων στην κυπριακή έννομη τάξη 536

4.5. Η προστασία των υπολοίπων ενώσεων και σωματείων 537

4.6. Περιορισμοί του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι μετ’ άλλων 539

5. Περιορισμοί των δικαιωμάτων των ατόμων που ανήκουν στις ένοπλες δυνάμεις, την αστυνομία και τη χωροφυλακή (Άρθρο 21.5) 540

6. Απαγόρευση συνεταιρισμού αντίθετου προς τη συνταγματική τάξη 541

7. Πεδίο προστασίας της συνταγματικής διάταξης 542

8. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 542

Άρθρο 22 – Το δικαίωμα του γάμου και της ίδρυσης οικογένειας 544

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 544

2. Περιεχόμενο 546

3. Οι έννοιες του «γάμου» και της «οικογένειας» 547

4. Η προστασία του δικαιώματος της σύναψης γάμου και ίδρυσης οικογένειας 549

5. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 556

Άρθρο 23 – Το δικαίωμα της ιδιοκτησίας 559

1. Περιεχόμενο του δικαιώματος της ιδιοκτησίας (Άρθρο 23.1) 561

2. Φορείς και Αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 562

3. Άρθρο 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 563

4. Περιορισμός και στέρηση της ιδιοκτησίας 566

5. Όροι, δεσμεύσεις ή περιορισμοί στην άσκηση του δικαιώματος ιδιοκτησίας (Άρθρο 23.3) 567

6. Αναγκαστική Απαλλοτρίωση (Άρθρο 23.4) 571

6.1. Προϋποθέσεις της νομιμότητας της απαλλοτρίωσης 576

6.1.1. Απαλλοτριούσα Αρχή 576

6.1.2. Νομοθετική Πρόβλεψη 577

6.1.3. Σκοπός δημοσίας ωφελείας 577

6.1.4. Αιτιολογημένη απόφαση της Απαλλοτριούσας Αρχής 578

6.1.5. Αποζημίωση 579

6.1.6. Δίκαιη και εύλογη αποζημίωση 581

6.1.7. Eκτίμηση της αξίας 587

7. Το εφικτό του σκοπού της απαλλοτρίωσης - Επιστροφή της ιδιοκτησίας (Άρθρο 23.5) 590

8. Αγροτική μεταρρύθμιση και διανομή των γαιών (Άρθρο 23.6) 596

9. Εξαιρέσεις από την αναγκαστική απαλλοτρίωση (Άρθρο 23.7) 597

10. Επίταξη (Άρθρο 23.8) 597

11. Εκκλησιαστική ιδιοκτησία (Άρθρο 23.9) 601

12. Ιδιοκτησία μουσουλμανικών θρησκευτικών ιδρυμάτων (Άρθρο 23.10) 604

13. Δικαίωμα προσφυγής σε δικαστήριο (Άρθρο 23.11) 604

Άρθρο 24 – Η υποχρέωση συνεισφοράς στα δημόσια βάρη 606

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 606

2. Η έννοια του φόρου και του ανταποδοτικού τέλους 607

3. Η αρχή της φορολογικής δικαιοσύνης 611

4. Η αρχή της καθολικότητας του φόρου 612

5. Αρχή της φορολογικής δικαιοσύνης- αναλύεται περαιτέρω στην αρχή της φορολογικής ισότητας και της καθολικότητας του φόρου 616

6. Αρχή της νομιμότητας (Άρθρο 24.2 του Συντάγματος) 619

7. Αρχή της μη αναδρομικής ισχύος των φορολογικών ρυθμίσεων (Άρθρο 24.3 του Συντάγματος) 620

8. Φορολογία καταστρεπτικής ή απαγορευτικής φύσεως (Άρθρο 24.4 του Συντάγματος) 622

9. Φορείς και Αποδέκτες 622

10. Ερμηνεία φορολογικών νόμων 623

Άρθρο 25 – Το δικαίωμα ασκήσεως επαγγέλματος ή επίδοσης σε οποιαδήποτε απασχόληση ή εμπόριο ή επικερδή εργασία 626

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 626

2. Περιεχόμενο 627

3. Περιορισμοί του δικαιώματος 631

4. Η διάταξη του Άρθρου 25.3 του Συντάγματος (κρατικά μονοπώλια) 638

5. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 640

Άρθρο 26 – Το δικαίωμα του συμβάλλεσθαι ελευθέρως 644

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 644

2. Οι αρχές που διέπουν τις συμβάσεις στην Κύπρο (Περί Συμβάσεων Νόμος ΚΕΦ.149) 645

3. Περιεχόμενο του Άρθρου 26 του Συντάγματος 646

3.1. Ελευθερία σύναψης ή μη της σύμβασης 647

3.2. Ελευθερία καθορισμού του περιεχομένου της σύμβασης 647

3.3. Ελευθερία τηρήσεως τύπου 648

4. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 648

5. Περιορισμοί του δικαιώματος 649

6. Συλλογικές συμβάσεις εργασίας 653

Άρθρο 27 – Το δικαίωμα της απεργίας 655

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 655

2. Περιεχόμενο 656

2.1. Η προσέγγιση του ΕΔΑΔ για το δικαίωμα του απεργείν 658

3. Περιορισμοί 659

4. Απαγόρευση του δικαιώματος του απεργείν 660

5. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 661

Άρθρο 28 – Ισότητα ενώπιον του νόμου της διοίκησης και της δικαιοσύνης και απαγόρευση των δυσμενών διακρίσεων 662

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 662

2. Άρθρο 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων 664

3. Περιεχόμενο 665

3.1. Ισότητα ενώπιον του νόμου 668

3.2. Αδυναμία επεκτατικής εφαρμογής της αρχής της ισότητας 671

3.3. Ισότητα ενώπιον της διοίκησης 674

3.4. Ισότητα ενώπιον της δικαιοσύνης 677

3.5. Η ισότητα των φύλων 681

4. Απαγόρευση δυσμενών διακρίσεων (Άρθρο 28.2) 683

5. Απαγόρευση χρησιμοποίησης, απονομής και αναγνώρισης τίτλων ευγενείας 685

6. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 687

Άρθρο 29 – Το δικαίωμα υποβολής γραπτών αιτήσεων ή παραπόνων στις αρχές 689

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 689

2. Ιστορική Προέλευση 690

3. Περιεχόμενο 691

4. Φύση της προθεσμίας των 30 ημερών 696

5. Προσφυγή στο Διοικητικό Δικαστήριο 696

6. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 700

7. Καταληκτικές Παρατηρήσεις 702

Άρθρο 30 – Το δικαίωμα της ακριβοδίκαιης δίκης 703

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 704

2. Το πεδίο εφαρμογής του Άρθρου 6.1 της Σύμβασης και του Άρθρου 30.2 του Συντάγματος 706

2.1. Διαφορά 706

2.2. Δικαιώματα και υποχρεώσεις 707

2.3. Αστική φύση δικαιωμάτων και υποχρεώσεων 708

3. Αστικά δικαιώματα και υποχρεώσεις 709

3.1. Δικαιώματα και υποχρεώσεις ατόμων στις σχέσεις μεταξύ τους 709

3.2. Δικαιώματα και υποχρεώσεις στις σχέσεις ατόμων με το κράτος 709

3.3. Οικονομικά δικαιώματα 710

3.3.1. Δικαίωμα στην περιουσία 710

3.3.2. Δικαίωμα άσκησης εμπορικής δραστηριότητας και ελεύθερου επαγγέλματος 711

3.3.3.Δικαίωμα σε αποζημίωση από το κράτος- διοικητικές και ποινικές διαδικασίες 711

3.3.4. Δικαίωμα σε κοινωνικές ασφαλίσεις και παροχές 712

4. Αστικά δικαιώματα και υποχρεώσεις μη οικονομικού χαρακτήρα 712

4.1. Επιπτώσεις στην ιδιωτική ζωή 712

4.2. Εργατικές διαφορές δημοσίων υπαλλήλων 713

5. Μη αστικά δικαιώματα και υποχρεώσεις 714

5.1. Φορολογικές διαδικασίες 714

5.2. Διαδικασίες μετανάστευσης και υπηκοότητας 714

5.3. Πολιτικά δικαιώματα και υποχρεώσεις 715

6. Διαδικασίες που πρέπει να πληρούν τα εχέγγυα του Άρθρου 6 716

6.1. Προκαταρτικές διαδικασίες 716

6.2. Διοικητικά στάδια διαδικασιών 716

6.3. Διαδικασίες μετά το τέλος της δίκης- Εκτέλεση αποφάσεων- Συνταγματικές διαδικασίες 716

6.4. Διοικητικές διαδικασίες 717

6.5. Sigma RadioTelevision Ltd v Cyprus 719

7. Ποινική κατηγορία 720

7.1. Ποινική 720

7.2. Κατηγορία 721

8. Πρόσβαση σε δικαστήριο 722

8.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 722

8.2. Δικαίωμα αποτελεσματικής πρόσβασης 723

8.3. Νομική αρωγή 724

8.4. Το Άρθρο 30.3.(δ) 725

8.5. Αβεβαιότητα νομοθετικών διατάξεων 725

8.6. Περιορισμοί στο δικαίωμα πρόσβασης 726

8.7. Διαδικαστικοί περιορισμοί 726

8.8. Ασυλίες 728

9. Δικαστικές Επιτροπές και έκτακτα δικαστήρια 729

10. Δίκαιη Δίκη (fair hearing) 730

10.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 730

10.2. Παρουσία του διαδίκου στην διαδικασία 731

10.3. Το Άρθρο 30.3(β) του Συντάγματος 732

10.4. Ισότητα των όπλων 734

10.5. Κατ’ αντιπαράθεση ακροαματική διαδικασία 736

10.6. Οι Κανόνες του Δικαίου της Αποδείξεως 738

10.7. Μάρτυρες 739

10.8. Το Άρθρο 30.3(γ) του Συντάγματος 740

10.9. Αιτιολόγηση Δικαστικών Αποφάσεων 743

10.10. Άρθρο 30.2 του Συντάγματος, «ητιολογημέναι αποφάσεις» 745

11. Το δικαίωμα νομικής εκπροσώπησης 748

11.1.Το άρθρο 30.3 (δ) 748

12. Ανεξάρτητο, Αμερόληπτο και Αρμόδιο Δικαστήριο ιδρυομένου δια νόμου 750

12.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 750

12.2. Ανεξάρτητο δικαστήριο- Άρθρο 6.1 751

12.3. Ανεξάρτητο δικαστήριο-Άρθρο 30.2 του Συντάγματος 753

12.4. Αμερόληπτο Δικαστήριο- Άρθρο 6.1. 754

12.5. Αμερόληπτο Δικαστήριο-Άρθρο 30.2 του Συντάγματος 759

12.6. Δικαστήριο ιδρυόμενο δια νόμου- Άρθρο 6.1 της Σύμβασης 760

12.7. Δικαστήριο ιδρυόμενο δια νόμου- Άρθρο 30.2 του Συντάγματος 761

13. Δημόσια Ακροαματική Διαδικασία και η Δημόσια Απαγγελία Αποφάσεων 762

13.1. Δημόσια ακροαματική διαδικασία 762

13.1.1. Ακροαματική διαδικασία 762

13.1.2. Δημόσια Διαδικασία 763

13.2. Περιορισμοί του δικαιώματος σε δημόσια δίκη 763

14. Δημόσια Απαγγελία Αποφάσεων 765

15. Εκδίκαση εντός ευλόγου χρόνου 767

15.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 767

15.2. Χρονική περίοδος που λαμβάνεται υπόψη 768

15.3. Εκτίμηση του εύλογου χρόνου από το Δικαστήριο- Υπερβολικές καθυστερήσεις 769

15.4. Η θετική υποχρέωση των συμβαλλομένων κρατών 770

15.5. Καταδικαστικές αποφάσεις εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας 771

15.6. Κριτήρια/παράγοντες για την αντικειμενική εκτίμηση του εύλογου χαρακτήρα της διάρκείας της διαδικασίας 772

15.6.1. Φύση της υπόθεσης: Πολυπλοκότητα 773

15.6.2. Φύση της υπόθεσης: Τι διακυβεύεται για τον Αιτητή 773

15.6.3. Συμπεριφορά των διαδίκων - Συμπεριφορά του Αιτητή 774

15.6.4. Συμπεριφορά των δικαστικών και άλλων κρατικών αρχών - Ευθύνη κρατικών αρχών 775

15.7. Η νομολογία του Ανωτάτου Δικαστηρίου σχετικά με την εκδίκαση εντός λογικής προθεσμίας 776

Άρθρο 31 – Το δικαίωμα της ψήφου 782

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις 782

2. Περιεχόμενο 785

3. Φορείς και αποδέκτες της ισχύος του δικαιώματος 789

4. Περιορισμοί 791

4.1. Περιορισμοί στο δικαίωμα ψήφου φυλακισμένων 792

4.2. Περιορισμοί στο δικαίωμα ψήφου Τούρκων πολιτών της Κυπριακής Δημοκρατίας 794

5. Περιορισμοί στο δικαίωμα του εκλέγεσθαι 796

Άρθρο 32 – Ρύθμιση θεμάτων σχετικά με αλλοδαπούς 799

Άρθρο 33 – Όροι, δεσμεύσεις και περιορισμοί στους οποίους μπορούν να υποβληθούν τα εγγυημένα θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες 805

Άρθρο 34 – Υπονόμευση ή καταστρατήγηση της συνταγματικής τάξης 808

Άρθρο 35 – Υποχρέωση των νομοθετικών, εκετελεστικών και δικαστικών αρχών για διασφάλιση των δικαιωμάτων του Μέρους ΙΙ του Συντάγματος 810

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Α. Ελληνόγλωση 813

Β. Ξενόγλωσση 824

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ 831

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑTA

ENTYΠΟ ΑΡ. 1 - Αίτηση ενώπιον Διοικητικού Δικαστηρίου 905

ΕΝΤΥΠΟ ΑΡ. 2 - Ένσταση ενώπιον Διοικητικού Δικαστηρίου 907

ΕΝΤΥΠΟ ΑΡ. 3 - Εμφάνιση ενώπιον Διοικητικού Δικαστηρίου 909

Άρ. 2 - ΚΛΗΤΗΡΙΟ ΕΙΔΙΚΩΣ ΟΠΙΣΘΟΓΡΑΦΗΜΕΝO 910

ΤΥΠΟΙ ΑΙΤΗΣΗΣ ΓΙΑ ΑΔΕΙΑ ΓΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΠΡΟΝΟΜΙΑΚΟΥ ΕΝΤΑΛΜΑΤΟΣ

Αίτηση για άδεια για καταχώρηση αίτησης για έκδοση προνομιακού εντάλματος Certiorari, Mandamus ή Prohibition 913

Έκθεση που συνοδεύει αίτηση για άδεια για καταχώρηση αίτησης για έκδοση προνομιακού εντάλματος Certiorari, Mandamus ή Prohibition 915

Ένορκη δήλωση που υποστηρίζει την αίτηση για άδεια καταχώρησης αίτησης για έκδοση πρνομιακού εντάλματος Certiorari, Mandamus ή Prohibition 917

ΤΥΠΟΣ ΑΙΤΗΣΗΣ ΜΕ ΚΛΗΣΗ

Αίτηση με κλήση για την έκδοση προνομιακού εντάλματος Certiorari, Mandamus ή Prohibition 918

ΑΙΤΗΣΗ ΜΕ ΚΛΗΣΗ 918

ΠΡΟΣΦΥΓΗ ΕΔΑΔ 920

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ 933