Instytucje i prawo Unii Europejskiej. Podręcznik dla kierunków prawa, zarządzania i administracji

Spis treści
Wykaz skrótów
Wstęp
Część pierwsza TEORIA INTEGRACJI, CHARAKTER PRAWNY, STRUKTURA, ZAKRES PRZEDMIOTOWY I ZASADY DZIAŁANIA UNII EUROPEJSKIEJ
Rozdział I Problem modelu prawnego procesu integracji europejskiej i zarządzania w ramach UE
1. Teorie integracji europejskiej
2. Elastyczność czy fragmentacja UE
3. Punkt odniesienia: pojęcie organizacji międzynarodowej
3.1. Pojęcie organizacji międzynarodowej
3.2. Charakter prawny UE
4. Próby klasyfikacji UE w kategoriach procesu państwowotwórczego
4.1. Uwarunkowania polityczne i prawne
4.2. Znaczenie idei federalizmu dla procesu integracji europejskiej
5. Unia Europejska a państwa członkowskie: zarządzanie wspólnymi sprawami
5.1. Szczególna współzależność
5.2. Modele współzależności
5.3. Koncepcja kompleksowej współzależności integracyjnej
6. Wymóg sprawnego państwa (budowanie państwa) w procesie integracji europejskiej
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział II Struktura prawna i zakres podmiotowy procesu integracji europejskiej
1. Od Wspólnot do UE
2. Ustanowienie UE: ewolucja jej charakteru prawnego
3. Traktaty stanowiące podstawę UE i jej zakres przedmiotowy
3.1. Traktaty stanowiące podstawę UE
3.2. Zakres przedmiotowy Traktatów stanowiących podstawę UE
4. Wspólne wartości i cele UE
5. Członkostwo w UE
5.1. Proces rozszerzenia
5.2. Wystąpienie z UE
5.3. Wykluczenie z UE
5.4. Zawieszenie w prawach państwa członkowskiego
5.5. Czy UE można rozwiązać?
6. Wzmocniona współpraca
7. Terytorialny zakres obowiązywania Traktatów stanowiących podstawę UE
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział III Zakres przedmiotowy UE
1. Rynek wewnętrzny, polityki i działania wewnętrzne UE
1.1. Pojęcie i struktura unijnego rynku wewnętrznego
1.2. Swobody unijnego rynku wewnętrznego
1.3. Polityki wspólne i polityki unijne
1.4. Wspólne reguły konkurencji UE
1.5. Unia Gospodarcza i Walutowa
2. Podstawy prawne stosunków zewnętrznych UE
2.1. Pojęcie stosunków zewnętrznych UE
2.2. Struktura i podstawy prawne „działań zewnętrznych Unii”
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział IV Zasady działania UE
1. Uwagi ogólne
2. Zasada przyznania kompetencji
2.1. Uwagi ogólne
2.2. Wybór właściwej podstawy prawnej
2.3. Zasady podziału kompetencji
2.3.1. Kompetencje wyłączne UE
2.3.2. Kompetencje dzielone
2.3.3. Kompetencje wspierające, koordynacyjne i uzupełniające
2.4. Zasada pierwszeństwa prawa UE a podział kompetencji
2.5. Ograniczanie kompetencji UE
2.5.1. Zasada pomocniczości
2.5.2. Zasada proporcjonalności
3. Zasada poszanowania równości i tożsamości narodowej państw członkowskich
4. Sprawy należące do wyłącznych kompetencji państw członkowskich
5. Zasada lojalnej współpracy
6. Zasada efektywności
7. Zasada równowagi instytucjonalnej
8. Zasada poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego
8.1. Tożsamość europejska
8.2. Zasada poszanowania godności osoby ludzkiej
8.3. Zasada poszanowania wolności
8.4. Zasada demokracji
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Część druga INSTYTUCJE I ORGANY UNII EUROPEJSKIEJ UNII EUROPEJSKIEJ
Rozdział V Rada Europejska, Parlament Europejski, Rada, Komisja i Trybunał Obrachunkowy
1. Uwagi ogólne
2. Rada Europejska
2.1. Skład
2.2. Organizacja pracy
2.3. Funkcje
3. Parlament Europejski
3.1. Skład i status członków
3.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
3.2.1. Prezydium
3.2.2. Konferencja Przewodniczących
3.2.3. Konferencja Przewodniczących Komisji
3.2.4. Grupy polityczne
3.2.5. Komisje parlamentarne
3.2.6. Sekretariat Generalny
3.2.7. Organizacja pracy
3.3. Funkcje
3.3.1. Funkcje prawodawcze
3.3.2. Funkcje budżetowe
3.3.3. Funkcje kontrolne
3.3.3.1. Prawo petycji
3.3.3.2. Komisje śledcze
3.3.3.3. Pytania pisemne i ustne
3.3.3.4. Obowiązki składania sprawozdań Parlamentowi
3.3.3.5. Możliwość zgłoszenia wotum nieufności wobec Komisji Europejskiej
3.3.3.6. Prawo skargi do Trybunału Sprawiedliwości UE
3.3.4. Funkcje kreacyjne
3.3.5. Funkcje międzynarodowe
4. Rzecznik Praw Obywatelskich
5. Rada
5.1. Skład i status członków
5.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
5.3. Funkcje Rady
5.3.1. Funkcje prawodawcze
5.3.2. Funkcje kreacyjne
5.3.3. Funkcje kontrolne
5.3.4. Funkcje międzynarodowe
6. Komisja
6.1. Skład i status członków
6.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
6.3. Funkcje
6.3.1. Funkcje kontrolne
6.3.2. Funkcje decyzyjne
6.3.3. Funkcje wykonawcze
6.3.4. Funkcje międzynarodowe
7. Trybunał Obrachunkowy
7.1. Skład i status członków
7.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
7.3. Funkcje
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział VI Trybunał Sprawiedliwości UE
1. Trybunał Sprawiedliwości
1.1. Skład i status członków
1.2. Struktura wewnętrzna
1.3. Właściwość
2. Sąd
2.1. Skład i status członków
2.2. Struktura wewnętrzna
2.3. Właściwość
3. Sądy wyspecjalizowane
3.1. Uwagi ogólne
3.2. Sąd do spraw Służby Publicznej UE
4. Postępowanie
4.1. Wszczęcie postępowania i procedura pisemna
4.2. Reprezentacja
4.3. Środki przygotowawcze i sprawozdanie na rozprawę
4.4. Rozprawa jawna i opinia rzecznika generalnego
4.5. Wyroki
4.6. Koszty postępowania
4.7. System językowy
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział VII Organy doradcze i agencje UE
1. Komitet Ekonomiczno -Społeczny
1.1. Skład i status członków
1.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
1.3. Funkcje
2. Komitet Regionów
2.1. Skład i status członków
2.2. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
2.3. Funkcje
3. Agencje UE
3.1. Uwagi ogólne
3.2. Funkcje agencji
3.3. Struktura i sposób działania
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział VIII System instytucjonalny w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości, Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Europejski Bank Inwestycyjny
1. Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa
1.1. Wprowadzenie
1.2. Rozwój
1.3. Systemy Instytucjonalne
1.3.1. Instytucje UE
1.3.2. Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa oraz Europejska Służba Działań Zewnętrznych
1.3.3. Inne organy sui generis
1.3.4. Agencje i inne struktury
1.4. Mechanizm decyzyjny
2. Przestrzeń Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości
2.1. Wprowadzenie
2.2. System instytucjonalny
2.2.1. Struktury sui generis w obszarze polityki dotyczącej kontroli granicznej, azylu i imigracji
2.2.2. Struktury sui generis w obszarze współpracy sądowej w sprawach cywilnych
2.2.3. Struktury sui generis w obszarze współpracy wymiarów sprawiedliwości w sprawach karnych i współpracy policyjnej
2.2.4. Szczególna rola parlamentów narodowych
3. System instytucjonalny Unii Gospodarczej i Walutowej oraz Europejski Bank Inwestycyjny
3.1. Unia Gospodarcza i Walutowa
3.1.1. Europejski Bank Centralny
3.1.1.1. Struktura wewnętrzna
3.1.1.2. Funkcje
3.1.2. Komitet Ekonomiczno -Finansowy
3.1.2.1. Skład
3.1.2.2. Funkcje
3.1.2.3. Struktura wewnętrzna i organizacja pracy
3.1.3. Eurogrupa
3.1.4. Europejskie Organy Nadzoru Finansowego
3.2. Europejski Bank Inwestycyjny
3.2.1. Struktura wewnętrzna
3.2.1.1. Rada Gubernatorów
3.2.1.2. Rada Dyrektorów
3.2.1.3. Komitet Zarządzający
3.2.2. Funkcje
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Część trzecia PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ
Rozdział IX Pojęcie prawa UE i jego źródła
1. Prawo pierwotne i prawo stanowione w UE
2. Pojęcie źródeł prawa
3. Prawo pierwotne
3.1. Traktaty
3.2. Akty konstytucyjne Rady lub Rady Europejskiej
3.3. Ogólne zasady prawa
4. Umowy międzynarodowe UE
4.1. Kompetencje do zawarcia umowy międzynarodowej
4.2. Skutki prawne zawartych umów
4.3. Umowy mieszane
5. Prawo wtórne
5.1. Akty o charakterze ustawodawczym, delegowanym i wykonawczym
5.2. Podstawowe formy aktów instytucji
5.2.1. Rozporządzenie – instrument ujednolicania prawa UE
5.2.2. Dyrektywa – instrument harmonizacji prawa
5.2.3. Decyzja
5.3. Inne akty
5.3.1. Zalecenia i opinie
5.3.1.1. Zalecenia
5.3.1.2. Opinie
5.3.2. Porozumienia międzyinstytucjonalne
5.3.3. Instrumenty nieformalne
6. Akty powiązane z prawem UE
6.1. Umowy zawarte między państwami członkowskimi
6.2. Akty przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie
7. Akty wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa
8. Akty przyjęte przed 1 grudnia 2009 r. w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział X Procedury stanowienia prawa UE
1. Wstęp
2. Procedury zmiany (rewizji) Traktatów stanowiących podstawę UE
2.1. Traktaty stanowiące podstawę UE
2.2. Poszczególne procedury zmiany Traktatów stanowiących podstawę UE
2.2.1. Zasadnicze procedury
2.2.2. Procedura zawarcia traktatu rewizyjnego: „zwykła procedura zmiany”
2.2.3. Procedury kładki
2.2.3.1. Procedura kładki określona w art. 48 ust. 6 TUE
2.2.3.2. Procedura kładki określona w art. 48 ust. 7 TUE
2.2.3.3. Procedury kładki ad hoc
2.2.3.4. Procedury kładki a „zwykła procedura zmiany”
2.2.3.5. Procedury kładki: praktyka
2.2.4. Traktaty akcesyjne
2.2.5. Metoda schengeńska
3. Zawieranie umów międzynarodowych przez UE z państwami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi
4. Stanowienie unijnego prawa pochodnego
4.1. Uwagi wstępne
4.2. Stanowienie aktów ustawodawczych
4.3. Stanowienie aktów nieustawodawczych
4.3.1. Stanowienie aktów delegowanych
4.3.2. Stanowienie aktów wykonawczych – komitologia
4.4. Podpisywanie aktów prawa pochodnego UE
4.5. Publikacja aktów prawa pochodnego UE
4.6. Wejście w życie aktów prawa pochodnego UE
5. Formuła podejmowania w Radzie UE decyzji większością kwalifikowaną
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział XI Stosowanie prawa UE
1. Zasada bezpośredniego stosowania/skutku bezpośredniego
1.1. Autonomia prawa UE
1.2. Kryteria bezpośredniego stosowania
1.3. Skutek bezpośredni wertykalny i horyzontalny
1.4. Zasada pierwszeństwa prawa UE
1.5. Bezpośredni skutek rozporządzeń
1.6. Bezpośredni skutek decyzji
1.7. Bezpośredni skutek dyrektyw
1.7.1. Skutek wertykalny
1.7.2. Brak skutku horyzontalnego dyrektyw
1.7.3. Pojęcie państwa
1.8. Bezpośredni skutek umów zawartych przez UE
2. Zasada pośredniego stosowania/skutku pośredniego – wymóg zgodnej wykładni prawa krajowego
3. Incydentalny horyzontalny skutek dyrektyw
4. Skutek obiektywny dyrektyw
5. Odpowiedzialność odszkodowawcza państwa członkowskiego za naruszenie prawa UE
5.1. Odpowiedzialność za brak transpozycji dyrektywy
5.2. Odpowiedzialność za akty prawodawcze
5.3. Odpowiedzialność za akty administracyjne i inne naruszenia
5.4. Odpowiedzialność za orzeczenia sądowe
6. Dochodzenie roszczeń opartych na prawie UE przed sądami krajowymi
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział XII Ochrona praw podstawowych i niektóre zasady ogólne prawa UE
1. Ochrona praw podstawowych w UE
1.1. Uwagi ogólne
1.2. Karta praw podstawowych UE
2. Przystąpienie UE do europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
2.1. Skargi przeciwko państwom członkowskim
2.2. Kryterium ekwiwalentnej ochrony
2.3. Skargi przeciwko UE
3. Zasada niedyskryminacji
4. Zasada pewności prawa
5. Zasada nieretroakcji
6. Zasada ochrony uprawnionego oczekiwania (ochrony zaufania)
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Część czwarta SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ UNII EUROPEJSKIEJ
Wprowadzenie
Rozdział XIII Skargi przeciwko państwu członkowskiemu z tytułu uchybienia zobowiązaniom
1. Uwagi ogólne
2. Skarga Komisji przeciwko państwu członkowskiemu
2.1. Uwagi ogólne
2.2. Procedura
2.3. Przesłanki egzoneracyjne
2.4. Wyrok i jego wykonanie
3. Skarga państwa członkowskiego
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział XIV Skarga o stwierdzenie nieważności
1. Uwagi ogólne
2. Akty podlegające zaskarżeniu
3. Strony postępowania
4. Locus standi osób fizycznych i prawnych
4.1. Akty, których adresatami są osoby fizyczne lub prawne
4.2. Akty, które dotyczą osób fizycznych lub prawnych w sposób bezpośredni i indywidualny
4.3. Akty o zasięgu ogólnym
4.4. Akty regulacyjne
5. Przesłanki nieważności
5.1. Brak kompetencji
5.2. Naruszenie istotnych wymogów proceduralnych
5.3. Naruszenie Traktatów lub jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem
5.4. Nadużycie władzy
6. Termin na wniesienie skargi
7. Skutek stwierdzenia nieważności
8. Incydentalna kontrola legalności aktów o zasięgu ogólnym – zarzut niezgodności z prawem
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział XV Skarga na bezczynność
1. Uwagi ogólne
2. Strony postępowania
3. Bezczynność podlegająca kontroli legalności
4. Locus standi podmiotów nieuprzywilejowanych
5. Wezwanie organu do działania
6. Skutki stwierdzenia bezprawnej bezczynności
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział XVI Skarga odszkodowawcza
1. Odpowiedzialność umowna i deliktowa
2. Odpowiedzialność deliktowa
2.1. Uwagi ogólne
2.2. Przesłanki odpowiedzialności deliktowej
2.3. Odpowiedzialność za akty administracyjne
2.4. Odpowiedzialność za akty prawodawcze
2.5. Odpowiedzialność odszkodowawcza w przypadku braku bezprawności
2.6. Odpowiedzialność za pracowników
2.7. Konkurencyjna odpowiedzialność państw członkowskich
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział XVII Odesłanie prejudycjalne
1. Uwagi ogólne
2. Akty podlegające kontroli
3. Pojęcie sądu państwa członkowskiego
4. Treść i forma pytania
5. Obowiązek sądu, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu, w przypadku pytań dotyczących wykładni
5.1. Pojęcie sądu, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu
5.2. Zakres obowiązku
5.3. Ograniczenia obowiązku
6. Pytania dotyczące ważności aktów prawa wtórnego
7. Skutki orzeczenia prejudycjalnego
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział XVIII Opinia o zgodności umowy międzynarodowej z Traktatami
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Część piąta PRAWNE ASPEKTY CZŁONKOSTWA POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ
Rozdział XIX Prawne aspekty akcesu Polski do UE
1. Strategia akcesu Polski do UE
1.1. Uwagi wstępne
1.2. Ramy polityczno-prawne po stronie UE
1.3. Ramy polityczno -prawne po stronie Polski
1.4. Finalizacja procesu akcesyjnego
2. Traktat akcesyjny
2.1. Zawarcie Traktatu akcesyjnego
2.2. Charakter prawny i struktura Traktatu akcesyjnego
2.2.1. Podstawa prawna przystąpienia do UE
2.3. Struktura dokumentów akcesyjnych dotyczących Polski
2.4. Podstawowe regulacje Traktatu akcesyjnego dotyczące Polski
2.5. Zasadnicze problemy interpretacyjne dotyczące postanowień Traktatu akcesyjnego
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział XX Konstytucyjne podstawy członkostwa Polski w UE
1. Uwagi wstępne
2. Konstytucyjny akt integracyjny
3. Decyzja Polski w sprawie powierzenia UE kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach
3.1. Konstytucyjna podstawa podjęcia decyzji
3.2. Pojęcie „organizacja międzynarodowa lub organ międzynarodowy”
3.3. Legitymacja demokratyczna podjęcia decyzji
3.3.1. Pojęcie ratyfikacji i procedury ratyfikacyjne
3.3.2. Wyrażenie zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej na podstawie art. 90 Konstytucji RP
3.3.2.1. Wyrażenie zgody w drodze ustawy na ratyfikowanie umowy międzynarodowej
3.3.2.2. Wyrażenie zgody w drodze referendum ogólnokrajowego na ratyfikowanie umowy
4. Granice powierzenia kompetencji UE
4.1. Zakres przedmiotowy kompetencji powierzanych
4.2. Klauzule limitacyjne
5. Problem nowelizacji Konstytucji RP w związku z członkostwem Polski w UE
5.1. Zakres problemu
5.2. Identyfikacja zasadniczych problemów
5.2.1. Problemy o charakterze strukturalnym
5.2.2. Umocnienie efektywności prawa unijnego w polskim porządku prawnym
5.2.3. Niejasności w obecnie obowiązujących postanowieniach Konstytucji RP
5.3. Nowe okoliczności: wejście w życie Traktatu z Lizbony i perspektywa wejścia Polski do strefy euro
5.3.1. Nowe wyzwania związane z wejście w życie Traktatu z Lizbony
5.4. Perspektywa wejścia Polski do strefy euro
5.5. Przebieg prac nad rozdziałem unijnym Konstytucji RP
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Rozdział XXI Zapewnianie efektywności prawu UE w Polsce
1. Bezpośrednie stosowanie prawa pierwotnego UE
1.1. Podstawy prawne
1.2. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 19 grudnia 2006 r. w sprawie podatku akcyzowego na samochody używane
2. Bezpośrednie stosowanie i prymat prawa pochodnego UE
2.1. Prymat prawa UE w stosunku do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
2.1.1. Akceptacja prymatu w stosunku do konstytucji przez inne państwa członkowskie – na przykładzie Niemiec
2.1.2. Konstytucyjny pluralizm
2.2. Stanowisko polskiego Trybunału Konstytucyjnego
2.2.1. Orzeczenie z 11 maja 2005 r. w sprawie Traktatu akcesyjnego
2.2.2. Orzeczenie z 27 kwietnia 2005 r. w sprawie Europejskiego Nakazu Aresztowania
2.2.3. Orzeczenie z 24 listopada 2010 r. w sprawie zgodności niektórych przepisów Traktatu z Lizbony oraz deklaracji nr 17 odnoszącej się do pierwszeństwa z polską konstytucją (sprawa K 32/09)
2.2.4. Orzeczenie z 16 listopada 2011 r. (SK 45/09) dotyczące konstytucyjności rozporządzenia UE
3. Podsumowanie
Literatura uzupełniająca
Zagadnienia egzaminacyjne
Skorowidz