Η μελέτη του οικιστικού πλέγματος και η αποτύπωση των χαρακτηριστικών των οικισμών αποτελούν δεδομένα που μπορούν να προσφέρουν μια εικόνα των κυρίαρχων κοινωνικοοικονομικών προσανατολισμών στην περιοχή της Θεσσαλίας το κρίσιμο διάστημα μεταξύ του 12ου και του 15ου αιώνα. Η μελέτη των θεσσαλικών οικισμών θέτει σημαντικά ζητήματα που έχουν να κάνουν κυρίως με τη χρονική διάρκειά τους, τη θέση, το μέγεθος και τις βασικές λειτουργίες τους. Κατά την υστεροβυζαντινή περίοδο δεν υπάρχουν ακριβή δεδομένα που να προσφέρουν μια ολοκληρωμένη μορφή της οικιστικής οργάνωσης. Οι αφηγηματικές πηγές (ιδιαίτερα τα ιστοριογραφικά κείμενα) παρέχουν πληροφορίες οι οποίες είναι λίγες και αποσπασματικές. Πιο σαφή εικόνα δίνει το οθωμανικό κατάστιχο του 1454/1455. Η συγκεκριμένη πηγή μάς παρέχει πλήρη εικόνα των περιοχών που περιλαμβάνει από πλευράς τοπογραφίας, οικονομίας και πληθυσμού, όπως αυτός αντιπροσωπεύεται από τις φορολογικές μονάδες. Η λεπτομερής καταγραφή των χριστιανικών και των μουσουλμανικών νοικοκυριών προσφέρει ακριβή δεδομένα για την πληθυσμιακή σύνθεση της περιοχής, ενώ η καταγραφή των φορολογητέων προϊόντων και το αντίστοιχο φορολογικό εισόδημα δίνει τα οικονομικά μεγέθη ανά οικισμό. Λόγω και της εγγύτητάς της στον χρόνο της οθωμανικής κατάκτησης είναι δυνατό να αποκαλύψει προϋπάρχουσες ιστορικές πραγματικότητες. Αυτή η συγκεντρωτική εικόνα των πληθυσμιακών δεδομένων, σε συνδυασμό με τον αριθμό και την αναλογία των χριστιανικών και των μουσουλμανικών οικισμών στο σύνολο της Θεσσαλίας, επιβεβαιώνουν τη βαρύνουσα σημασία της δημογραφικής κρίσης των μέσων του 14ου αιώνα και της εξασθένισης του παλαιού πληθυσμού, με αποτέλεσμα η οθωμανική κατάκτηση να καλύψει το δημογραφικό κενό με μαζική εγκατάσταση μουσουλμανικού πληθυσμού στις πεδιάδες της ανατολικής Θεσσαλίας. Ο μουσουλμανικός πληθυσμός της συγκεκριμένης περιοχής συνίσταται από εποίκους προερχόμενους από τη Μικρά Ασία και μεγάλο μέρος αυτού είναι νομαδικών καταβολών, όπως προκύπτει από τις αναφορές σε Γιουρούκους και Τάταρους. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)
Author(s): Τερεζάκης, Γεώργιος Ε.
Series: Πηγές και μελέτες της ελληνικής ιστορίας (23)
Publisher: Ηρόδοτος
Year: 2022
Language: Greek
Pages: 802
City: Αθήνα
Βραχυγραφίες
Πρόλογος
Η θεσσαλική κοινωνία (12ος-15ος αιώνες). Ιστορικές παράμετροι της σύνθεσης και της κατανομής του πληθυσμού
Εισαγωγή
Ιστοριογραφική προσέγγιση
Περιεχόμενο και στοχεύσεις της έρευνας
Πηγές
Η διάσπαση του θεσσαλικού χώρου μετά τη λατινική κατάκτηση και η αποκατάσταση της πολιτικής ενοποίησης μετά την έλευση των Οθωμανών, Η διείσδυση του ιταλικού στοιχείου
Οι επιπτώσεις της λατινικής κατάκτησης
Ο διευρυμένος ρόλος των Κομνηνοδουκών της Ηπείρου
Η περίπτωση του Ιωάννη Α' Δούκα (του Νόθου)
Η παρουσία των Καταλανών
Η κατάσταση στο θεσσαλικό χώρο το α' μισό του 14ου αιώνα
Η περίοδος της σερβοκρατίας
Η οθωμανική κατάκτηση της Θεσσαλίας
ΜΕΡΟΣ Α': Οι πόλεις της Θεσσαλίας και οι λειτουργίες τους ως οικονομικών, πολιτικών και εκκλησιαστικών διοικητικών κέντρων
Κεφάλαιο Ι. Γενικές παρατηρήσεις - Για ένα ορισμό των πόλεων
Κριτήρια κοινωνιολογικού χαρακτήρα
Οι βυζαντινές αντιλήψεις για τις πόλεις
Οι πόλεις στα πρώιμα οθωμανικά βαλκάνια
Πόλεις της μεσαιωνικής Θεσσαλίας, 12ος-15ος αιώνες
Κεφάλαιο II. Το κύριο διοικητικό κέντρο και οι μετατοπίσεις του - Λάρισα
Εισαγωγή-Ιστοριογραφική επισκόπηση
Ιστορία και αστικές υποδομές
Οικονομική τυπολογία, 11ος-15ος αιώνες
Πληθυσμιακά δεδομένα - Οι μορφές και οι φορείς των οικονομικών ανταλλαγών 11ος-15ος αιώνες
1454/55
Οικονομικές εξελίξεις, 1454/55
Συμπεράσματα
Νέαι Πάτραι. Εισαγωγή - Ιστοριογραφική επισκόπηση
Ιστορία και αστικές υποδομές
Οικονομική τυπολογία, 13ος-14ος αιώνες
Πληθυσμιακά δεδομένα. 10ος-15ος αιώνες
1485-1506
Οικονομικές εξελίξεις, 1506
Συμπεράσματα
Τρίκαλα. Εισαγωγή-Ιστοριογραφική επισκόπηση
Ιστορία και αστικές υποδομές
Οικονομική τυπολογία, 12ος-14ος αιώνες
Πληθυσμιακά δεδομένα - Οι μορφές και οι φορείς των οικονομικών ανταλλαγών 13ος-15ος αιώνες
1454/55
Κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις, 1454/55
Συμπεράσματα
Κεφάλαιο III. Πόλεις και στολίσματα της Δυτικής Θεσσαλίας, Σταγοί. Εισαγωγή - Ιστοριογραφική
επισκόπηση
Ιστορία
Οικονομική τυπολογία, 12ος-15ος αιώνες
Πληθυσμιακά δεδομένα. 12ος-15ος αιώνες
1454/55
Οικονομικές εξελίξεις, 1454/55
Συμπεράσματα
Φανάριον. Ιστορία
Οικονομική τυπολογία. 13ος-14ος αιώνες
1454/55
Πληθυσμιακά δεδομένα. 14ος-15ος αιώνες: Οι μορφές και οι φορείς των οικονομικών ανταλλαγών
1454/55
Συμπεράσματα
Μικρότερα πολίσματα της Δυτικής Θεσσαλίας: Γαρδίκιον - Βελάς - Σμόκοβο - Πα-τξούνα. Εισαγωγή - Ιστορία
Οικονομική τυπολογία, 1454/55
Συμπεράσματα
Άγραφα. Εισαγωγή - Ιστορία
Οικονομική τυπολογία, 1454/55
Συμπεράσματα
Δομοκός. Εισαγωγή - αστικές υποδομές
Ιστορία
Οικονομική τυπολογία. 12ος-13ος αιώνες
1454/55
Συμπεράσματα
Κεφάλαιο IV. Πόλεις και πολίσματα της Ανατολικής Θεσσαλίας. Πολίσματα στην περιοχή της Όσσας:
Βέσαινα-Χάρμαινα-Αγιά, Βέσαινα. Εισαγωγή [...]
Κεφάλαιο V. Πόλεις της περιοχής του Παγασητικού Δημητριάδα. Εισαγωγή - Ιστορία
ΜΕΡΟΣ Β': Τα χωριά της μεσαιωνικής Θεσσαλίας, 12ος-15ος αιώνες
Κεφάλαιο VI. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
Κεφάλαιο VII. Χωριά της ανατολικής Θεσσαλίας. Εισαγωγή
Διασπορά των οικισμών - Πληθυσμιακά δεδομένα
Οικονομική τυπολογία
Οι μορφές και οι φορείς των οικονομικών ανταλλαγών
Κεφάλαιο VIII. Χωριά της δυτικής Θεσσαλίας. Εισαγωγή
Διασπορά των οικισμών - Πληθυσμιακά δεδομένα
Οικονομική τυπολογία
Οι μορφές και οι φορείς των οικονομικών ανταλλαγών
Κεφάλαιο IX. Χωριά της περιοχής του Παγασητικού. Εισαγωγή
Διασπορά των οικισμών - Πληθυσμιακά δεδομένα
Οικονομική τυπολογία
13ος-14ος αιώνες
1485
Οι μορφές και οι φορείς των οικονομικών ανταλλαγών
Κεφάλαιο Χ. Γενικές παρατηρήσεις επί των χωριών της Θεσσαλίας
Συμπεράσματα
Πίνακες
Βιβλιογραφία
Πίνακας περιεχομένων
