Książka stanowi propozycję socjologicznej analizy polskiej historiografii dziejów najnowszych, traktującą tworzenie historii Polski jako typ polityki publicznej. Na podstawie bogatego materiału empirycznego i korzystając z wielu metod badawczych, przede wszystkim socjologii pól Pierre’a Bourdieu, autor dowodzi, że polityka ta prowadzona była, choć nieco innymi metodami, zarówno w okresie Polski Ludowej, jak i po upadku komunizmu. W tym ujęciu badani przez niego historycy jawią się też jako współtwórcy tak rozumianej polityki historycznej, z konieczności uwikłani w procesy instrumentalizacji historii, które Valentin Behr bada w sposób systematyczny w kategoriach związków pomiędzy polami społecznymi.
Author(s): Valentin Behr
Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Year: 2021
Valentin Behr. Powojenna hiistoriografia polska jako pole walki. Studium z socjologii wiedzy i polityki
Spis treści
Podziękowania
Przedmowa
Wstęp
1. Między nauką a polityką: zawód historyka w Polsce. Perspektywa historyczna
2. Dwie linie interpretacyjne
Historia jako kategoria interwencji państwa
Historycy jako aktorzy polityczni
3. Trzy wymiary ramy koncepcyjnej
Socjologia intelektualistów
Socjologia polityki publicznej
Badania nad historiografią
4. Materiały badawcze
5. Struktura pracy
Rozdział I
Polityka naukowa wytyczana przez władze partyjno-państwowe. Nadejście „nowej historii”
1. Złożone przyczyny wymiany kadr w obrębie dyscypliny historycznej
Ku nowemu modelowi szkolnictwa wyższego
Zróżnicowane profile aktorów odnowy historiografii inspirowanej marksizmem
Centralizacja i planowanie badań naukowych
2. Odnowa historiografii w praktyce
Narzucenie nowego kanonu metodologicznego o nieprecyzyjnych konturach: marksizmu-leninizmu
Na marginesie świata akademickiego – historia najnowsza
Wnioski
Rozdział II
Stopniowe kwestionowanie ideologizacji nauki historycznej: „zwrot” 1956 roku
1. „Dogmatycy” kontra „rewizjoniści”? Historycy wobec zmian politycznych
Walka o definicję zawodu historyka
„Dogmatycy” kontra „rewizjoniści” czy działacze versus uczeni?
Zakwestionowanie partyjnych historyków
Źródła antagonizmu między „dogmatykami” i „rewizjonistami” – odmienne drogi życiowe
Jak stosować marksizm w historii?
Trudna definicja „postępowości”
Kwestia marksizmu w 1956 r.
„Pesymizm błędnych tez”
Zakwestionowanie historii w służbie partii
Niesprecyzowany marksizm poszerzający granice wolności wypowiedzi
2. Przetasowania na stanowiskach i zmiana miejsc w obrębie dyscypliny
Wykluczenie historyków partyjnych z kierownictwa IH PAN
Mniej upartyjniona Rada Naukowa IH PAN
Opanowanie Redakcji „Kwartalnika Historycznego” przez kierownictwo IH PAN
Potwierdzenie autonomii dyscypliny: zjazdy Polskiego Towarzystwa Historycznego
Wycofanie się historyków partyjnych na uniwersytet i kwestia kształcenia przyszłych historyków
Wnioski
Rozdział III
Rok 1956 i jego konsekwencje: względna autonomizacja historii najnowszej
1. Subdyscyplina o niewielkiej autonomii
„Atmosfera skrępowania wolności”: krytyka podporządkowania badań władzy politycznej
Zmagania z cenzurą
2. Między uczonym a profanem: historiografia dziejów najnowszych (1957–1979)
Produkcja naukowa lat 1957–1979 w kontekście czasopism naukowych
O II wojnie światowej: walka „przeciw faszyzmowi” i polska martyrologia
O Polsce Ludowej: historia partii, historia społeczeństwa
Czasopisma naukowe poświęcone historii najnowszej(koniec lat 50.–koniec lat 70.)
Historia podzielona: trzy ośrodki badawcze historii najnowszej
Wnioski
Rozdział IV
Uprawianie historii w kontekście zmiany ustrojowej: kontestacja oficjalnej historiografii
1. Opozycyjna inteligencja
Stopniowe zrywanie intelektualistów z partią
„Uniwersytet Latający”: opozycyjna historia bez historyków?
Zapełnianie „białych plam”: tworzenie alternatywnej narracji
2. Zmieniać historię, żeby zmienić ustrój? Historia w szkole jako element walki politycznej w epoce „Solidarności”
Propozycje „Solidarności” „integralnym składnikiemprocesu odnowy”
Propozycje „o charakterze politycznie tendencyjnym”
Opinie naukowo-polityczne
Zderzenie historii oficjalnej z historią opozycyjną
Pozycje i stanowiska w polu historii
3. Wpływ „karnawału «Solidarności»” na rozwój historiografii naukowej
Publikacje historyczne z lat 80.
Dwie drugoobiegowe książki z zakresu historii politycznej oraz ich autorzy
Dwójka autorów o różnych biografiach
Polska XX w. widziana oczyma Wojciecha Roszkowskiego: historia wartości
Geneza Polski Ludowej Krystyny Kersten: historia „na zimno”
Wnioski
Rozdział V
Dziedzictwo PRL i rekonfiguracje historii najnowszej
1. Redefinicja historii
Dawni i nowi specjaliści od historii najnowszej po 1989 r.
Wzrost zainteresowania historią najnowszą
Polemika charakterystyczna dla odnowy historiografii
Rewizja dziejów Polski Ludowej: między nauką a polityką
Historia „prawdziwa” i powrót pozytywizmu
Kwestia oceny PRL oraz jego miejsca w dziejach Polski
2. Rozliczanie komunizmu jako nowe ograniczenie heteronomiczne
Przegrupowania polityczne i zarządzanie dziedzictwem PRL
Kwestia archiwów służb bezpieczeństwa i ich wykorzystywania
Powstanie ministerstwa historii: o Instytucie Pamięci Narodowej
3. Ograniczenia polityczne i ekonomiczne
Prawa rynkowe
Zróżnicowana dynamika karier
Sytuacja sprzyjająca popularyzatorskiej działalności publikacyjnej
Wnioski
Rozdział VI
Państwo i historia w epoce IPN
1. Państwowa polityka historyczna
Stara idea w nowych szatach
Spór środowiskowy: analiza socjologiczna debaty o ‘polityce historycznej’
Obrona „polskiego punktu widzenia”: spuścizna ‘polityki historycznej’
2. ‘Polityka historyczna’ a przeobrażenia zawodu historyka
Historycy-biurokraci twórcami ‘polityki historycznej’
Historycy-aktywiści czy „policjanci pamięci”? Co sprawa Wałęsy mówi o przenikaniu się dyskursów historycznego, sądowniczego i aktywistycznego
Cenckiewicz i Gontarczyk: między historykami-biurokratami a historykami-aktywistami
„Przyczynek do biografii” Wałęsy i jego recepcja
Być historykiem w IPN
Historycy-urzędnicy
Twórczość historiograficzna a struktura pola historii
Wnioski
Zakończenie
Spis tabel i wykresów
Wykaz skrótów
Bibliografia
Indeks osób
