Ferdinand de Saussure (1857-1913), językoznawca szwajcarski. Profesor uniwersytetów w Paryżu i Genewie. Prekursor strukturalizmu w badaniach językoznawczych i literackich. W dziele Mémoire sur le système primitif des voyelles dans les langues indo-européennes (1879) wyłożył po raz pierwszy teorię systemu języka. Ogromne znaczenie miały cykle jego wykładów na uniwersytecie genewskim (1906-1911), opracowanych i wydanych przez uczniów: Ch. Bally'ego, A. Sechehaye'a, A. Riedlingera pt. Kurs językoznawstwa ogólnego (1916, wydanie polskie 1961).
Author(s): Ferdinand de Saussure
Edition: 3
Publisher: Wydawnictwo Naukowe PWN
Year: 2007
Language: Polish
Pages: 279
City: Warszawa
Tags: Językoznawstwo; lingwistyka; strukturalizm
WPROWADZENIE (napisał Kazimierz Polański) 5
PRZEDMOWA DO PIERWSZEGO WYDANIA 23
PRZEDMOWA DO DRUGIEGO WYDANIA ....................................................................... 26
PRZEDMOWA DO TRZECIEGO WYDANIA 26
WSTĘP
Rozdział pierwszy. RZUT OKA NA HISTORIĘ JĘZYKOZNAWSTWA ................ 27
Rozdział drugi. MATERIAŁ I ZADANIA JĘZYKOZNAWSTWA; JEGO ZWIĄZKI
Z NAUKAMI POKREWNYMI ....................................................................................... 33
Rozdział trzeci. PRZEDMIOT JĘZYKOZNAWSTWA ..................................................... 35
§ 1. Język; jego definicja ....................................................................................................... 35
§ 2. Miejsce języka wśród faktów mowy ........................................................................ 38
§ 3. Miej sce języka wśród faktów społecznych. Semiologia ............................... 43
Rozdział czwarty. JĘZYKOZNAWSTWO JĘZYKA I JĘZYKOZNAWSTWO MÓWIENIA
...................................................................................................................................... 46
Rozdział piąty. ELEMENTY WEWNĘTRZNE I ELEMENTY ZEWNĘTRZNE
JĘZYKA ...................................................................................................................................... 48
Rozdział szósty. PRZEDSTAWIENIE JĘZYKA W PIŚMIE ........................................ 51
§ 1. Konieczność badań nad tym przedmiotem ........................................................... 51
§ 2. Prestiż pisma. Przyczyny jego przewagi nad formą mówioną ....................... 51
§ 3. Systemy pisma ................................................................................................................ 53
§ 4. Przyczyny rozbieżności między pisownią a wymową ......................................... 54
§ 5. Skutki tej rozbieżności ................................................................................................. 55
Rozdział siódmy. FONOLOGIA .................................................................................................... 59
§ 1. Definicja ............................................................................................................................. 59
§ 2. Pismo fonologiczne ....................................................................................................... 60
§ 3. Krytyka świadectwa pisma ........................................................................... 61
DODATEK. ZASADY FONOLOGII
Rozdział pierwszy. GATUNKI FONOLOGICZNE .............................................................. 65
§ 1. Definicja fonemu ............................................................................................................. 65
§ 2. Aparat głosowy i jego funkcjonowanie .................................................................. 68
S 3. Podział dźwięków według ich artykulacji ustnej ............................................ 70
Rozdział drugi. FONEM W CIĄGU MOWNYM .................................................................. 75
§ 1. Konieczność badania dźwięków w ciągu mownym ......................................... 75
§ 2. Implozja i eksplozja ....................................................................................................... 77
§ 3. Różne kombinacje eksplozji i implozji w ciągu ............................................... 79
§ 4. Granica sylaby i punkt wokaliczny ........................................................................ 82
§ 5. Krytyka rozmaitych teorii granicy sylaby ............................................................ 83
§ 6. Czas trwania implozji i eksplozji ........................................................................... 84
§ 7. Fonemy o czwartym stopniu otwarcia. Dyftong. Zagadnienia pisowni 85
CZĘŚĆ I. ZASADY OGÓLNE
Rozdział pierwszy. ISTOTA ZNAKI’ JĘZYKOWEGO ..................................................... 89
§ 1. Znak, signifié, signifiant .............................................................................................. 89
§ 2. Pierwsza zasada: dowolność znaku ........................................................................ 91
§ 3. Druga zasada: linearny charakter signifiant ..................................................... 93
Rozdział drugi. NIEZMIENNOŚĆ I ZMIENNOŚĆ ZNAKI' ......................................... 95
§ 1. Niezmienność .................................................................................................................. 95
§ 2. Zmienność ........................................................................................................................... 98
Rozdział trzeci. JĘZYKOZNAWSTWO STATYCZNE 1 JĘZYKOZNAWSTWO
EWOLUCYJNE .......................................................................................................................... 103
§ 1. Wewnętrzna dwoistość wszystkich nauk operujących wartościami .... 103
§ 2. Wewnętrzna dwoistość a historia językoznawstwa ............................................. 105
§ 3. Wewnętrzna dwoistość ukazana na przykładach .......................................... 107
§ 4. Różnica między dwoma porządkami objaśniona za pomocą porównań 111
S 5. Dwa językoznawstwa przeciwstawne w swych metodach i zasadach 113
§ (i. Prawo synchroniczne i prawo diachroniczne .................................................... 115
§ 7. Czy istnieje punkt widzenia panchroniczny? .................................................... 118
§ 8. Skutki pomieszania porządku synchronicznego z diachronicznyin .... 119
§ 9. Wnioski ................................................................................................................................ 121
CZĘŚĆ II. JĘZYKOZNAWSTWO SYNCHRONICZNE
Rozdział pierwszy. ZAGADNIENIA OGÓLNE 123
Rozdział drugi. KONKRETNE BYTY JĘZYKA .................................................................. 125
§ 1. Byty i jednostki. Definicje ........................................................................................... 125
§ 2. Metoda delimitacji .......................................................................................................... 127
§ 3. Praktyczne trudności delimitacji .............................................................................. 128
§ 4. Wnioski ................................................................................................................................ 129
Rozdział trzeci. TOŻSAMOŚCI, RZECZYWISTOŚCI. WARTOŚCI 131
Rozdział czwarty. WARTOŚĆ JĘZYKOWA ........................................................................... 135
§ 1. Język jako myśl ukształtowana w materiale dźwiękowym .......................... 135
§ 2. Wartość językowa rozważana w aspekcie pojęciowym ................................... 138
§ 3. Wartość językowa rozważana w aspekcie materialnym ................................ 141
§ 4. Znak rozpatrywany jako całość ........................................................... 143
Rozdział piąty. ZWIĄZKI SYNTAGMATYCZNE I ZWIĄZKI ASOCJACYJNE . 147
§ 1. Definicje ............................................................................................................................ 147
§ 2. Związki syntagmatyczne ............................................................................................. 148
§ 3. Związki asocjacyjne ...................................................................................................... 150
Rozdział szósty. MECHANIZM JĘZYKA .............................................................................. 153
§ I. Współzależności syntagmatyczne ........................................................................... 153
§ 2. Równoczesne funkcjonowanie obu rodzajów ugrupowań ............................ 154
§ 3. Dowolność absolutna i dowolność względna ..................................................... 157
Rozdział siódmy. GRAMATYKA I JEJ PODZIAŁY ........................................................ Kil
§ 1. Definicja; podziały tradycyjne .................................................................................... Kil
§ 2. Podziały racjonalne ....................................................................................................... 163
Rozdział ósmy. ROLA BYTÓW ABSTRAKCYJNYCH W GRAMATYCE ............. 164
CZĘŚĆ III. JĘZYKOZNAWSTWO DIACHRONICZNE
Rozdział pierwszy. ZAGADNIENIA OGÓLNE ..................................................................... 167
Rozdział drugi. ZMIANY FONETYCZNE .............................................................................. 171
§ 1. leli bezwzględna regularność .................................................................................... 171
§ 2. Warunki zmian fonetycznych .................................................................................... 172
§ 3. Uwagi melodyczne .......................................................................................................... 173
§ 4. Przyczyny zmian fonetycznych ................................................................................. 174
§ 5. Działanie zmian fonetycznych jest nieograniczone ......................................... 179
Rozdział trzeci. GRAMATYCZNE NASTĘPSTWA EWOLUCJI FONETYCZNEJ 181
§ 1. Zerwanie więzi gramatycznej .................................................................................... 181
§ 2. Zatarcie się kompozycji wyrazów ........................................................................... 182
§ 3. Nie istnieją dublety fonetyczne .............................................................................. 183
§ 4. Alternacja .......................................................................................................................... 184
§ 5. Prawa alternacji ............................................................................................................. 186
§ 6. Alternacja i więź gramatyczna ................................................................................. 188
Rozdział czwarty. ANALOGIA .................................................................................................... 189
§ 1. Definicja i przykłady .................................................................................................... 189
S 2. Zjawiska analogiczne nie są zmianami .............................................................. 191
§ 3. Analogia jako zasada kreacji językowych ........................................................... 192
Rozdział piąty. ANALOGIA I EWOLUCJA ........................................................................... 196
§ 1. W jaki sposób innowacja analogiczna wchodzi do języka ......................... 196
S 2. Innowacje analogiczne jako przejawy zmian interpret acyjnych ................ 197
§ 3. Analogia podstawą odnowienia i zachowania ..................................................... 199
Rozdział szósty. ETYMOLOGIA LUDOWA 202
Rozdział siódmy. AGLUTYNACJA ............................................................................................. 205
§ 1. Definicja ............................................................................................................................. 205
§ 2. Aglutynacja i analogia ................................................................................................. 206
Rozdział ósmy. JEDNOSTKI, TOŻSAMOŚCI I RZECZYWISTOŚCI DIACHRON1CZNE
...................................................................................................................................... 208
DODATKI
A. Analiza subiektywna i analiza obiektywna 212
B. Analiza subiektywna i określanie jednostek podrzędnych ......................................... 213
C. Etymologia ......................................................................................................................................... 217
279
CZĘŚĆ IV. JĘZYKOZNAWSTWO GEOGRAFICZNE
Rozdział pierwszy. O RÓŻNORODNOŚCI JĘZYKÓW ..................................................... 219
Rozdział drugi. CZYNNIKI KOMPLIKUJĄCE RÓŻNORODNOŚĆ GEOGRAFICZNĄ
...................................................................................................................................... 222
§ 1. Współistnienie kilku języków w tym samym punkcie .................................. 222
§ 2. Język literacki a język miejscowy ........................................................................... 223
Rozdział trzeci. PRZYCZYNY RÓŻNORODNOŚCI GEOGRAFICZNEJ ................ 225
§ 1. Zasadnicza przyczyna: czas ....................................................................................... 225
§ 2. Działanie czasu na terytorium ciągłym .............................................................. 220
§ 3. Dialekty nie mają granic naturalnych .................................................................. 228
§ 4. Języki nie maju granie naturalnych ........................................................................ 230
Rozdział czwarty. ROZCHODZENIE SIĘ FAL JĘZYKOWYCH ............................... 233
§ l.Siła intercourse’u i duch zaścianka ........................................................................ 233
§ 2. Obie siły sprowadzone do jednej zasady .............................................................. 235
§ 3. Zróżnicowanie językowe na terytoriach oddalonych od siebie ................... 23C!
CZĘŚĆ V. ZAGADNIENIA JĘZYKOZNAWSTWA
RETROSPEKTYWNEGO. WNIOSKI
Rozdział pierwszy. DWIE PERSPEKTYWY JĘZYKOZNAWSTWA DIACHRONICZNEGO
...................................................................................................................................... 239
Rozdział drugi. NAJSTARSZY JĘZYK A PROTOTYP .................................................. 242
Rozdział trzeci. REKONSTRUKCJE ........................................................................................ 245
§ 1. leli istota i cel ................................................................................................................. 245
§ 2. Stopień pewności rekonstrukcji .............................................................................. 247
Rozdział czwarty. ŚWIADECTWO JĘZYKA W ANTROPOLOGII I PREHISTORII
......................................................................................................................................... 249
§ 1. Język i rasa ....................................................................................................................... 249
§ 2. Etnizm ................................................................................................................................ 250
§ 3. Paleontologia językoznawcza .................................................................................... 250
§ 4. Typ językowy i mentalność grupy społecznej ..................................................... 253
Rozdział piąty. RODZINY JĘZYKÓW I TYPY JĘZYKOWE 255
INDEKS (oprać. Rajmund Rzesoś) 259
