Prezentowana monografia stawia sobie za cel ukazanie literackich wizerunków Arabek i Persjanek z IV–VIII w., które odnaleźć można w utworach cerkiewnosłowiańskich (przede wszystkim – proweniencji staroruskiej) z XI–XVI w. W trzech pierwszych rozdziałach znajdzie Czytelnik omówienie obrazu kobiet, żyjących na Bliskim Wschodzie w erze przedmuzułmańskiej: mieszkanek perskiego imperium Sasanidów (224–651), ale nade wszystko – członkiń wielu plemion arabskich, znajdujących się we wspomnianym okresie na różnym stopniu rozwoju społecznego i cywilizacyjnego, będących wyznawczyniami tradycyjnych bóstw pogańskich, chrześcijaństwa, judaizmu lub zoroastryzmu. Rozdział czwarty poświęcony został pierwszym muzułmankom, tj. żonom i córkom proroka Mahometa, a piąty – małżonce jednego z kalifów z dynastii Umajjadów (661–750).
Materiał badawczy stanowią teksty, powstałe kilka stuleci po opisywanych w nich wydarzeniach i na odmiennym kulturowo obszarze, tj. w środowisku Słowian, którzy przyjąwszy chrześcijaństwo w obrządku wschodnim, weszli w sferę bezpośredniego oddziaływania cywilizacji bizantyńskiej (Bułgarzy, Serbowie, Rusini). Podstawą analizy są przede wszystkim teksty staroruskie, zebrane przez autorkę w znacznej mierze w latach 2017–2021, w toku bezpośrednich badań nad materiałem rękopiśmiennym, prowadzonych w Rosyjskiej Bibliotece Narodowej w St. Petersburgu oraz w zbiorach trzech instytucji moskiewskich: Rosyjskiej Biblioteki Państwowej, Państwowego Muzeum Historycznego i Rosyjskiego Państwowego Archiwum Akt Dawnych.
Author(s): Zofia A. Brzozowska
Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego
Year: 2021
Spis treści
Wstęp 1
Rozdział I. Kapłanki, herezjarchinie i święte – mieszkanki Persji Sasanidów 29
1. Świadectwa czasu mroku – męczennice z okresu wielkiego prześladowania chrześcijan za panowania Szapura II (339–379) 34
2. Krystyna i Golenducha – dwie święte Persjanki z ostatnich dekad istnienia państwa Sasanidów 53
3. Portret herezjarchini – manichejka Kalinika i jej uczniowie 65
Rozdział II. Caryca Saracenów Mawia – pierwsza chrześcijańska władczyni Arabów? 71
Rozdział III. Portret zbiorowy Himjarytek z Nadżranu – kobiety południowo-arabskie między chrześcijaństwem, judaizmem a kulturą tradycyjną 91
Rozdział IV. Chadidża, Fatima i inne – kobiety z otoczenia Mahometa 115
Rozdział V. Caryca Saracenów Saida, „sroga lwica” – żona kalifa z dynastii Umajjadów sprawczynią męczeństwa mnicha Michała z ławry św. Saby 139
Zakończenie 157
Aneks. Wybrane teksty cerkiewnosłowiańskie, poświęcone Persjankom i Arabkom z IV–VIII w. 163
A. Żywot prologowy św. Golenduchy 163
B. O carycy Saracenów Mawii [z Latopisu helleńskiego i rzymskiego drugiej redakcji] 166
C. Żywot prologowy św. Synklityki Nadżrańskiej 167
D. O Chadidży, żonie Mahometa [z Latopisu helleńskiego i rzymskiego drugiej redakcji] 169
E. O carycy Saracenów Saidzie i mnichu Michale z ławry św. Saby [z Żywotu św. Teodora z Edessy] 170
Summary 181
Wykaz skrótów 239
Bibliografia 243
Rękopisy 243
Źródła 247
Opracowania 258
Abstrakt 277
Abstract 278
Indeksy 279
Indeks osób 279
Indeks nazw geograficznych i etnicznych 280
