Η Ευρωπαϊκή Ένωση την αυγη της τρίτης χιλιετίας: Θεσμοί, Οργάνωση και Πολιτικές

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Λ.Λεοντίδου

Πρόλογος και αναφορά στη δομή του βιβλίου
X. Φραγκονικολόπουλος

Εισαγωγή: Δυσκολίες και προοπτικές της εμβάθυνσης και της διεύρυνσης στον 21ο αιώνα
ΜΕΡΟΣ A: Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑ-ΨΥΧΡΟΠΟΛΕΜΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

1 Τα σύνορα της Ευρώπης, Λ. Λεοντίδου
1.1 Εισαγωγή και βασικές έννοιες
1.2 Η Μεσόγειος από γέφυρα σε σύνορο
1.3 H Ευρώπη των εθνών-κρατών και η Ανατολή (της)
1.3.1 Οι Συνθήκες της Βεστφαλίας
1.3.2 Από τον ψυχροπολεμικό διχασμό στην προς Ανατολάς διεύρυνση της ΕΕ
1.4 Ιεραρχήσεις και μεταλλαγές συνόρων με την Παγκοσμιοποίηση
1.4.1 Αφηγήσεις για την Παγκοσμιοποίηση και την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση
1.4.2 Τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ στις διάφορες Συνθήκες
1.4.3 Συμφωνία του Schengen και νέες Ιεραρχίες Συνόρων της ΕΕ
1.5 Υλικές, γεωγραφικές και χωροταξικές διαστάσεις των συνόρων
1.5.1 Χερσαία και θαλάσσια συνοριακά τοπία58
1.5.2 Διασυνοριακές μετακινήσεις και Νησιωτικότητα
1.6 «Περιφερειακή εδαφικότητα», Νησοι-κράτη και Πόλεις-κράτη
1.6.1 «Περιφερειακή εδαφικότητα»
1.6.2 Κρατίδια και πόλεις-κράτη της Νότιας Ευρώπης
1.7 Προοπτικές και πολιτικές για τα σύνορα της ΕΕ

2 Η μετάβαση στην Ευρώπη των 27, Σ. Σακελλαρόπουλος
2.1 Εισαγωγή
2.2 Η δημιουργία της ΕΕ των 27
2.2.1 Οι θεσμικές προϋποθέσεις που χρειάζονται για να γίνει μια χώρα μέλος της ΕΕ
2.2.2 Η διαδικασία που ακολουθείται για να ενταχθεί μια χώρα στην ΕΕ
2.2.3 Για ποιους λόγους επιθυμεί μια χώρα να γίνει μέλος της ΕΕ
2.2.4 Προσδιοριστικοί παράγοντες για τα οφέλη της οικονομικής και πολιτικής ολοκλήρωσης
2.2.5 Ζητηματα που προκύπτουν από την ένταξη των νέων μελών στην Ευρωπαϊκή Ένωση
2.2.6 Ποια τα πρώτα αποτελέσματα της πρόσφατης διεύρυνσης
2.2.7 Σχετικά με την ένταξη της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας στην ΕΕ
2.2.8 Συμπέρασμα Πρώτου Μέρους
2.3 Σχετικά με τις εντάξεις που έχουν δρομολογηθεί μετά την προσχώρηση της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας
2.3.1 Για ποιες χώρες πρόκειται
2.3.2 Το γενικό πλαίσιο
2.3.3 Παρακολούθηση της προενταξιακης διαδικασίας
2.3.4 Πρόσθετα μέτρα ενίσχυσης για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων
2.3.5 Η πρόοδος των υποψήφιων χωρών μέχρι το φθινόπωρο του 2006
2.3.6 Συμπέρασμα
2.4 Το επίπεδο αποδοχής των πρόσφατων και των μελλοντικών διευρύνσεων στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη
2.4.1 Σχετικά με τις πρόσφατες διευρύνσεις
2.4.2 Το επίπεδο της αποδοχής μελλοντικών διευρύνσεων
2.4.3 Συμπέρασμα
Βιβλιογραφία

3 Θεσμικές απόψεις και σύνταγμα, Σ. Κωνσταντινίδης
3.1 Εισαγωγή
3.2 Θεσμική ισορροπία και δημοκρατικη νομιμοποίηση στο πλαίσιο της ΕΚ/ΕΕ
3.3 Θεσμικές μεταρρυθμίσεις και δημοκρατικη νομιμοποίηση στο Σχέδιο της ΣΣΕ
3.4 Η κρίση επικύρωσης του Σχεδίου της ΣΣΕ ως πρόκληση της δημοκρατικής νομιμοποίησης του θεσμικού οικοδομήματος της ΕΕ
3.5 Οι αντιδράσεις μετά τα αρνητικά δημοψηφίσματα
3.5.1 Μια περίοδος κρίσης, ενδοσκόπησης και προσαρμογής
3.5.2 Οι σημαντικότερες προτάσεις για το μέλλον της ΣΣΕ
3.5.3 Οι προοπτικές της ΣΣΕ και η Δηλωση του Βερολίνου
3.6 Συμπερασματικές σκέψεις
Βιβλιογραφία

4 Ο πολίτης στο ενωσιακά σύστημα,X. Φραγκονικολόπουλος
4.1 Εισαγωγή
4.2 Ο θεσμός της ευρωπαϊκής ιθαγένειας
4.3 Η προστασία του «Ευρωπαίου» πολίτη υπό τους ευρωπαϊκούς θεσμούς
4.4 Ο «Ευρωπαίος» πολίτης και ο ευρωπαϊκός χώρος ασφάλειας, ελευθερίας και δικαιοσύνης
4.5 Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ
4.6 Κριτική
4.7 Κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις στην ΕΕ
4.7.1 Τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα
4.7.2 Οργανώσεις συμφερόντων και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ)
4.8 Το δημοκρατικό έλλειμμα
4.8.1 Ορισμοί και αποσαφήνιση του προβλήματος
4.8.2 Η αντιμετώπιση του προβλήματος μέσα από τις Συνθήκες
4.8.3 Η αντίθετη άποψη
4.8.4 Προτάσεις
4.9 Ευρωπαϊκός δήμος;
4.10 Συμπεράσματα
Βιβλιογραφία

ΜΕΡΟΣ Β: ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ
5 Η Κοινή Αγροτική Πολιτική της ΕΕ, Ν. Μαραβέγιας
5.1 Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
5.2 Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της γεωργίας
5.3 Παράγοντες που συντέλεσαν στη δημιουργία της ΚΑΠ
5.4 Στόχοι, αρχές και χρηματοδοτικά μέσα της ΚΑΠ
5.5 Π λειτουργία της ΚΑΠ (1962-1988)
5.5.1 Ο Πυλώνας Ι
5.5.2 Ο Πυλώνας II
5.5.3 Ερμηνεία και αποτίμηση της ΚΑΠ
5.6 Οι μεταρρυθμίσεις της ΚΑΠ (1988-2000)
5.6.1 Οι πρώτες μεταρρυθμίσεις
5.6.2 Η μεταρρύθμιση του 1992
5.6.3 Το Πρόγραμμα Δράσης (Ατζέντα) 2000
5.7 Η νέα ΚΑΠ
5.7.1 Η ενδιάμεση επανεξέταση
5.7.2 Η μεταρρύθμιση των ετών 2003-2004 - βασικές αρχές
5.7.3 Το περιεχόμενο της μεταρρύθμισης των ετών 2003-2004 - ανάλυση
5.7.4 Πλεονεκτήματα της ΚΑΠ
5.7.5 Η περίπτωση των μεσογειακών προϊόντων
5.7.6 Αγροτική ανάπτυξη
5.8 Τα μειονεκτήματα της ΚΑΠ και η ελληνικη πραγματικότητα
5.9 Επιλεγόμενα
Βιβλιογραφία

6 Εσωτερική αγορά, Οικονομική Νομισματική Ένωση και δημοσιονομική πολιτική, Σ. Κωνσταντινίδης
6.1 Εισαγωγή
6.2 Η Ενιαία Εσωτερική Αγορά
6.2.1 Η ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων (αγαθών)
6.2.2 Η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων
6.2.3 Το δικαίωμα εγκατάστασης
6.2.4 Η ελευθερία παροχής και ληψης υπηρεσιών
6.2.5 Η ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων και πληρωμών
6.2.6 Η βασική αρχη στις τρέχουσες διατάξεις
6.3 Η Οικονομική Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ)
6.3.1 Η συζητηση για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της ΟΝΕ
6.3.2 Το θεσμικό πλαίσιο της Νομισματικής Ένωσης: η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ)
6.3.3 Η ανεξαρτησία της ΕΚΤ
6.3.4 Το θεσμικό πλαίσιο της Οικονομικής Ένωσης
6.3.5 Δημοσιονομική πολιτική και πειθαρχία στο πλαίσιο της ΟΝΕ
6.4 Συμπεράσματα
Βιβλιογραφία

7 Κοινωνική πολιτική, X. Φραγκονικολόπουλος
7.1 Εισαγωγή
7.2 Οι απαρχές της κοινωνικής πολιτικής
7.3 Η εξέλιξη της κοινωνικής πολιτικής: στόχοι και προτεραιότητες
7.3.1 Ο Κοινωνικός Χάρτης και η Συμφωνία Κοινωνικής Πολιτικής
7.3.2 Η Συνθηκη του Άμστερνταμ, το Έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για την Απασχόληση και η γέννηση της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση
7.3.3 Η Στρατηγική της Λισαβόνας
7.3.4 Η Ευρωπαϊκή Κοινωνική Ατζέντα
7.4 Διαδικασίες ληψης αποφάσεων και θεσμοί στηριξης της πολιτικής
7.4.1 Η αρμοδιότητα της ΕΕ, η ληψη και η φύση των αποφάσεων
7.4.2 Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων
7.4.3 Η δράση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου
7.5 Το «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο» και κεκτημένο σήμερα: ευκαιρίες, ασφάλεια, προστασία και δικαιώματα
7.5.1 Δικαιώματα απασχόλησης και οργάνωσης της εργασίας
7.5.2 Υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία
7.5.3 Κοινωνική προστασία
7.5.4 Καταπολέμηση των διακρίσεων και του αποκλεισμού
7.5.5 Ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών
7.6 Μελλοντικές προοπτικές
Βιβλιογραφία

8 Η περιφερειακή/διαρθρωτική πολιτική της ΕΕ, Ν. Μαραβέγιας
8.1 Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
8.2 Ιστορική αναδρομή (1957-1999)
8.2.1 Από τη Συνθηκη της Ρώμης στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη
8.2.2 Η αρχη της συνοχής και η δημιουργία της διαρθρωτικής πολιτικής
8.2.3 Η πρώτη αναθεώρηση της διαρθρωτικής πολιτικής (1991-1999)
8.2.4 Η διαρθρωτική πολιτική στην προοπτική της διεύρυνσης (2000-2006)
8.3 η διαρθρωτική πολιτική της ΕΕ των 27 για την περίοδο 2007-2013
8.3.1 Η διαμόρφωση της νέας διαρθρωτικής πολιτικής
8.3.2 Οι χρηματοδοτικές επιπτώσεις της συμφωνίας για την Ελλάδα
8.4 Η συμβολή της διαρθρωτικής πολιτικής στην επίτευξη του στόχου της συνοχής
8.5 Το νέο πλαίσιο προγραμματισμού και οι συνέπειες για την Ελλάδα
8.6 Επιλεγόμενα
Βιβλιογραφία

9 Περιβαλλοντική πολιτική και αειφόρος ανάπτυξη, Λ.Λεοντίδου
9.1 Η έννοια της Αειφορίας και η αρχη της Επικουρικότητας
9.2 Απαρχές της περιβαλλοντικής πολιτικής και θεσμοί ελέγχου της ρύπανσης στην ΕΕ
9.3 Περιβαλλοντικοί στόχοι στις Συνθήκες της ΕΕ
9.4 Πολιτικές προστασίας της περιβαλλοντικής και φυσικής κληρονομιάς
9.5 Η Ευρώπη και ο Κόσμος: Θέσεις της ΕΕ στις διεθνείς συμφωνίες για την Αειφορία
9.6 Συμπεράσματα και Προοπτικές
Βιβλιογραφία

10 Χωροταξική πολιτική και το σχέδιο ανάπτυξης του κοινοτικού χώρου, Η. Κουρλιούρος
10.1 Άνιση ανάπτυξη του ευρωπαϊκού χώρου και η αναγκαιότητα μιας κοινοτικής χωροταξικής προσέγγισης
10.2 Οι παράγοντες διαμόρφωσης της κοινοτικής χωροταξικής προσέγγισης και το ιστορικό της
10.3 Στρατηγικές κατευθύνσεις της κοινοτικής χωροταξικής προσέγγισης
10.3.1 Πολυκεντρικότητα, πόλεις και ύπαιθρος
10.3.2 Ισότητα πρόσβασης στις υποδομές και στη γνώση
10.3.3 Συνετή διαχείριση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς
10.3.4 Η εδαφική ατζέντα
10.4 Οι διαφαινόμενες τάσεις, τα διακυβεύματα και το μέλλον της ευρωπαϊκής χωροταξικής πολιτικής
Βιβλιογραφία

11 Αστικός χώρος: Κοινοτικές πολιτικές, θεσμοί και πρωτοβουλίες, Λ. Λεοντίδου
11.1 Εισαγωγή
11.2 Κύκλοι αστικής ανάπτυξης και αναδιάρθρωση των πόλεων: μια σύγκριση Βορρά - Νότου τον 20ο αιώνα
11.3 Κοινοτικές πολιτικές πολεοδομίας και αστικής ανάπτυξης τον 20ο αιώνα
11.4 Επιχειρηματική πόλη και μετανεωτερικη αστική διακυβέρνηση
11.5 Κοινοτικές αστικές πολιτικές από το γύρισμα της νέας χιλιετίας
11.6 H δικτύωση των πόλεων της ΕΕ
11.7 Συμπέρασμα
Βιβλιογραφία

ΜΕΡΟΣ Γ: Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ
X. Τσαρδανίδης
Εισαγωγή

12 Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), X. Τσαρδανίδης
12.1 Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
12.2 Η δημιουργία της ΚΕΠΠΑ. Οι λόγοι για την ανάπτυξη της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας
12.3 Η εξέλιξη της ΚΕΠΠΑ
12.4 Η δομη της ΚΕΠΠΑ
12.5 Η δραστηριότητα της ΚΕΠΠΑ
Βιβλιογραφία

13 Η πολιτική ασφάλειας και άμυνας, X. Τσαρδανίδης
13.1 Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
13.2 Η δημιουργία της ΕΠΑΑ
13.2.1 Η δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου συνεργασίας ανάμεσα στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ
13.2.2 Η στροφή που πραγματοποίησε η Μεγάλη Βρετανία στα θέματα της ευρωπαϊκής άμυνας
13.2.3 Η αδυναμία της Ευρώπης
13.3 Η εξέλιξη της ΕΠΑΑ
13.4 Η δομη της ΕΠΑΑ
13.5 Η δραστηριότητα της ΕΠΑΑ
13.5.1 Οι στρατιωτικής μορφής αποστολές
13.5.2 Οι μη στρατιωτικές αποστολές διαχείρισης κρίσεων
Βιβλιογραφία

14 Εξωτερικές σχέσεις: Κοινή εμπορική πολιτική και οι σχέσεις της ΕΕ με γεωγραφικές περιοχές και χώρες, X. Τσαρδανίδης
14.1 Εισαγωγικές Παρατηρήσεις
14.2 Η δομη της Κοινής Εμπορικής Πολιτικής
14.3 Τα μέσα
14.4 Η ΕΕ στο πλαίσιο του ΠΟΕ
14.5 Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτνίασης (ΕΠΓ)
14.6 Οι σχέσεις ΕΕ - Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ)
14.7 Δυτικά Βαλκάνια
14.8 Ρωσία και Ουκρανία
14.9 Σχέσεις με τις μεσογειακές χώρες και τη Μέση Ανατολή
14.10 Νοτιο-ανατολική Ασία και Ανατολική Ασία
14.11 Σχέσεις με τις ΗΠΑ
Βιβλιογραφία

15 Αναπτυξιακή και ανθρωπιστική βοήθεια, X. Φραγκονικολόπουλος
15.1 Εισαγωγή
15.2 Νομικές βάσεις και αρχές
15.3 Κίνητρα
15.4 Η θέση και ο όγκος της βοήθειας
15.5 Θεσμικά ξητηματα και διαδικασίες πολιτικής
15.6 Πολιτικές και μορφές βοήθειας
15.6.1 Το Σύστημα Γενικευμένων Προτιμήσεων (ΣΓΠ)
15.6.2 Επισιτιστική ασφάλεια και βοήθεια
15.6.3 Ειδικές σχέσεις και δράσεις περιφερειακού χαρακτήρα
15.7 Αντιφάσεις και κριτική
15.8 Μελλοντικές προοπτικές
Βιβλιογραφία

16 Απόψεις για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Σ. Σακελλαρόπουλος

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
Χρονολόγιο Κεφαλαίου 2
Παράρτημα Πινάκων Κεφαλαίου 2
Παράρτημα Κεφαλαίου 9 - Το Δίκτυο NATURA στην Ελλάδα