100 χρόνια ΓΣΕΒΕΕ 1919-2019

Στη μελέτη, που εκπονήθηκε για τον εορτασμό για τη συμπλήρωση το 2019 των 100 χρόνων ιστορίας της ΓΣΕΒΕΕ, έγινε προσπάθεια να προσδιοριστούν οι βασικές γραμμές και οι κυριότεροι σταθμοί της ιστορίας της Συνομοσπονδίας, τα βασικά χαρακτηριστικά της ως συνδικαλιστικής οργάνωσης και τα σημαντικότερα ζητήματα στα οποία παρενέβη και παρεμβαίνει. Στο πρώτο μέρος του λευκώματος "1919-2019 100 χρόνια ΓΣΕΒΕΕ" παρουσιάστηκαν οι βασικές εξελίξεις στην οικονομία της Ελλάδας κατά τον 20ό αιώνα, καθώς και συγκεκριμένα οι μετασχηματισμοί που επήλθαν σε μια σειρά από επαγγέλματα που εκπροσωπούνται στη ΓΣΕΒΕΕ. Εξετάστηκαν, επιπλέον, θέματα όπως τα διαφορετικά μοντέλα χωροθέτησης των βιοτεχνιών και των μαγαζιών στις πόλεις ή η "τέχνη" τού να έχεις μαγαζί. Στο δεύτερο μέρος του λευκώματος δίνεται ένα περιεκτικό χρονικό της ιστορίας της ΓΣΕΒΕΕ και βιογραφικά στοιχεία για τους κατά καιρούς προέδρους της. Παρουσιάζονται επιπλέον κάποιες από τις βασικές συντεταγμένες που όρισαν τις δομές της κεντρικής συνδικαλιστικής εκπροσώπησης των μικρών επιχειρήσεων: τα κοινά στοιχεία με τον εργατικό συνδικαλισμό, η συνύπαρξη πρακτικών μαζικής κινητοποίησης και της κουλτούρας του «διαδρομισμού», ο ρόλος της κρατικής χρηματοδότησης και των παρεμβάσεων του κράτους, η μακροχρόνια οργανωτική διάσπαση μεταξύ επαγγελματιών και βιοτεχνών και η σημασία της, η ισχνή παρουσία των γυναικών στα σωματεία, η κοινωνικότητα γύρω από τα σωματεία και οι μορφές ταξικής ταυτότητας που αναπτύχθηκαν, οι προσπάθειες να δημιουργηθεί ένα κόμμα των επαγγελματοβιοτεχνών που θα εξέφραζε άμεσα τα συμφέροντά τους, ο θεσμικός ρόλος της ΓΣΕΒΕΕ και η πρόσφατη στροφή της στην παροχή λειτουργιών τεκμηρίωσης και στην ανάπτυξη θεσμών υποστηρικτικών του συνδικαλισμού. Στο τρίτο μέρος καταγράφονται αναλυτικά τα ζητήματα που απασχόλησαν τις οργανώσεις των μικρομεσαίων επιχειρηματιών κατά τον 20ό και 21ο αιώνα. Εξετάζονται παράλληλα οι εξελίξεις στην κρατική νομοθεσία κλπ σε σχέση με αυτά και οι παρεμβάσεις, τα αιτήματα και ο λόγος της ΓΣΕΒΕΕ για κάθε θεματική. Η φορολογία, όπως είναι αναμενόμενο, αποτέλεσε ένα από τα κυριότερα πεδία παρέμβασης, από την πρώτη μορφή θέσπισης ενός φόρου εισοδήματος μέχρι τον ΦΠΑ και τα αντικειμενικά κριτήρια. Η χρηματοδότηση της βιοτεχνίας με ευνοϊκούς όρους, η δημιουργία ειδικών κρατικών θεσμών και η προώθηση των συνεταιρισμών αναδύθηκαν ως αιτήματα ιδίως κατά τη μεταπολεμική περίοδο, και τις δεκαετίες του 1970 και 1980 σημειώθηκαν σημαντικά βήματα. Η ασφάλιση των επαγγελματιών και βιοτεχνών διεκδικήθηκε τη δεκαετία του 1930, άρχισε να εφαρμόζεται από την επόμενη, και έκτοτε ανακύπτουν τακτικά ζητήματα σχετικά με το ύψος των εισφορών και των συντάξεων και με το εύρος των παροχών ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Μια ιδιαίτερη περιοχή στην οποία αναπτύχθηκαν εντάσεις και αιτήματα υπήρξε η αγορανομική πολιτική και γενικότερα η περιοχή που οριοθετούσαν οι ρυθμίσεις της αγοράς από το κράτος. Η καταδίωξη της αισχροκέρδειας, η επιβολή διατιμήσεων και τα μέτρα ενάντια στον πληθωρισμό αποτελούσαν ένα από τα σημαντικότερα πεδία παρέμβασης της ΓΣΕΒΕΕ καθ' όλη την περίοδο που εξετάζουμε μέχρι και τη δεκαετία του 1980. Ακόμα περισσότερο αυτό ισχύει για την προστασία της επαγγελματικής στέγης, η οποία αποτέλεσε το κατεξοχήν ζήτημα για το οποίο οργάνωσε απεργίες η ΓΣΕΒΕΕ στα πρώτα πενήντα χρόνια της ιστορίας της. Στην κατηγορία των ρυθμίσεων της αγοράς και της προσπάθειας έτσι αντιμετώπισης μικρών και μεγάλων ανταγωνιστών μπαίνουν και μια σειρά από άλλες θεματικές: η δημιουργία "κλειστών επαγγελμάτων" ή πάντως ποικίλων περιορισμών στην ελεύθερη πρόσβαση σε μια σειρά από επαγγέλματα με βασική αιτιολογία την ύπαρξη "υπερεπαγγελματισμού"· τα αιτήματα κρατικής παρέμβασης κατά του «παρεμπόριου» και των πλανόδιων μικροπωλητών καθώς και κατάργησης των λαϊκών αγορών. Το ωράριο των καταστημάτων και η κυριακάτικη αργία, πέρα από το ζήτημα των ανθρώπινων όρων εργασίας για τους καταστηματάρχες και τους υπαλλήλους τους, σχετίζονται με τον έλεγχο των όρων του ανταγωνισμού και την αποτροπή της ανάδυσης ισχυρών ανταγωνιστών στο λιανικό εμπόριο. Η απελευθέρωση του ωραρίου των καταστημάτων και η αποσύνδεσή του από το ωράριο των απασχολούμενων σ' αυτά, οι οποίες αποτελούσαν επιδίωξη των μεγαλύτερων επιχειρήσεων από τη δεκαετία του 1960, συνέβαλαν καθοριστικά στη συγκέντρωση του κεφαλαίου που σημειώθηκε τα τελευταία τριάντα χρόνια. Όσον αφορά, τέλος, τα μέτωπα των μικρομεσαίων επιχειρηματιών με τη μισθωτή εργασία και με το μεγάλο κεφάλαιο, μπορεί να ανιχνεύσει κανείς ορισμένες σταθερές κατά τα χρόνια ύπαρξης της ΓΣΕΒΕΕ. Καθώς προχωρούσε ο 20ός αιώνας οι ρυθμίσεις των εργασιακών σχέσεων και οι σχετικοί θεσμοί πολλαπλασιάζονταν, και η εμπλοκή της ΓΣΕΒΕΕ σε εργασιακά ζητήματα αυξανόταν. Ενώ μεταπολεμικά ανέπτυξε ένα σύνολο διεκδικήσεων που εστίαζαν στις εργοδοτικές ασφαλιστικές εισφορές, στην καταβολή δώρων, αναρρωτικών αδειών κλπ, από τη δεκαετία του 1960 η έμφαση άρχισε να δίνεται στην αντίθεση στις αυξήσεις που χορηγούσαν οι κυβερνήσεις στα ημερομίσθια∙ παρότι, όμως, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις γενικά ήταν πιο ευάλωτες στις αυξήσεις του εργατικού κόστους, φαίνεται ότι τηρούσαν μια πιο μετριοπαθή στάση απέναντι στις εργατικές διεκδικήσεις σε σύγκριση με τους μεγάλους επιχειρηματίες, ίσως επειδή λάμβαναν περισσότερο υπόψη τον παράγοντα της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων. Απέναντι στο μεγάλο κεφάλαιο μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980 τα πεδία με δυνατότητες απευθείας σύγκρουσης ήταν λίγα. Πάντως δεν ήταν λίγες οι στιγμές όπου διατυπώθηκε έντονη κριτική προς τους μεγάλους ανταγωνιστές ή και «εκμεταλλευτές» των μικρομεσαίων. Η αντικεφαλαιοκρατική ρητορική θα αποκτήσει μεγαλύτερη ένταση και βάθος κατά την εποχή της κυριαρχίας της κομμουνιστικής αριστεράς στη ΓΣΕΒΕΕ (1984-1997), και στα μέσα της δεκαετίας του 1990 η αντίσταση στη δημιουργία πολυκαταστημάτων και τη "διείσδυση" πολυεθνικών αλυσίδων θα γίνει το σημαντικότερο, ίσως, ζήτημα στο οποίο παρενέβαινε η ΓΣΕΒΕΕ. Τέλος, στο τέταρτο μέρος καταγράφεται ο τρόπος με τον οποίο η ιστορία της ΓΣΕΒΕΕ συνδέθηκε με κορυφαίες στιγμές της ελληνικής ιστορίας από τις αρχές του 20ού αιώνα ως τις μέρες μας: με το κίνημα στο Γουδί, την οικονομική κρίση του 1929, την τοποθέτηση στο δίλημμα Αντίσταση ή Συνεργασία κατά τη διάρκεια της Κατοχής, την εποχή της εθνικοφροσύνης και τη σύνδεση με την ΕΟΚ, τη δικτατορία των συνταγματαρχών και τον εκδημοκρατισμό της Μεταπολίτευσης, την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και κομβικές εξελίξεις της τελευταίας τριακονταετίας όπως η "απελευθέρωση" των αγορών τη δεκαετία του 1990 ή η επιβολή των Μνημονίων.