Opracowanie zmierza do określenia paradygmatu rozumienia klauzuli dobra wspólnego zawartej w art. 1 Konstytucji z 1997 r. i treści sformułowanej w nim zasady.
Argumentuje się, że – m. in. ze względu na zachowanie materialnej tożsamości konstytucji – kluczowa dla realizacji postawionego celu jest analiza prac przygotowawczych. Analiza ta pozwala na postawienie tezy, że dobro wspólne to – określana na płaszczyźnie wspólnoty politycznej – suma warunków życia społecznego umożliwiających i ułatwiających rozwój wszystkich członków tej wspólnoty i tworzonych przez nich społeczności.
Szeroko przedstawiona jest szersza, sięgająca starożytności, filozoficzna tradycja ideowa leżąca u podstaw identyfikowanego paradygmatu konstytucyjnego pojęcia dobra wspólnego, oraz polskie tradycje konstytucyjne powiązane z podjętą problematyką. Argumentuje się, że ustrojodawca wskazał określoną tradycję ideową jako wyznaczającą podstawowy kontekst wyznaczający rozumienie klauzuli dobra wspólnego oraz wprost zdystansował się wobec centralnych elementów ujęcia dobra wspólnego właściwego konstytucji kwietniowej z 1935 r., pozostając w tradycji, do której należała Konstytucja 3 Maja.
Sformułowana w art. 1 Konstytucji z 1997 r. zasada dobra wspólnego głosząca, że „Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli”, sytuuje dobro wspólne u podstaw całego porządku konstytucyjnego. Po zidentyfikowaniu zasadniczych elementów tej zasady argumentuje się, że jest ona zasadą pierwszą, strukturalnie powiązaną z każdym elementem systemu prawnego. Argumentuje się na rzecz tezy o integralnym powiązaniu dobra wspólnego z godnością i uznaniu wolności i praw człowieka za zasadniczy element dobra wspólnego.
Opracowana koncepcja zostaje zaaplikowana do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Przeprowadzona analiza wskazuje, że orzecznictwo to nie jest, jak dotąd, oparte na spójnej koncepcji dobra wspólnego. Nierzadko przyjmowana jest perspektywa typowa dla – odrzuconego przez ustrojodawcę – ujęcia w duchu konstytucji kwietniowej, w której dobro wspólne przeciwstawiane jest prawom człowieka; obecne są jednak także elementy typowe dla ujęcia klasycznego, w duchu Konstytucji 3 Maja. Analizę dopełniają postulaty dotyczące dalszego kształtowania orzecznictwa TK odwołującego się do dobra wspólnego.
Author(s): Marek Piechowiak
Series: Monografie Konstytucyjne
Publisher: Biuro Trybunału Konstytucyjnego
Year: 2012
Language: Polish
Pages: 494
City: Warszawa
Tags: interes publiczny; public interest; public good; dobro wspólne; prawo konstytucyjne; constitutional law; filozofia prawa; philosophy of law;
WYKAZ SKRÓTÓW I SKRÓTOW CÓW . . . . . 17
WPROWA DZENIE. . . . . 19
1. Przedmiot i cel opracowania. . . . . . 19
2. Trudności w ustaleniu konstytucyjnego paradygmatu rozumienia dobra wspólnego. . . . . 20
3. Kierunki przezwyciężenia trudności i główna linia argumentacji . . . . . 24
4. Struktura opracowania . . . . . . 27
I. Podstawowe rozstrzygnięcia terminologiczne . . . . 35
1. Trzy płaszczyzny dyskursu o dobru wspólnym. . . . . 35
2. Dobro wspólne jako wartość i zasada dobra wspólnego. . . . . . 38
3. Porządek konstytucyjny. . . . . 41
4. Grupa – społeczność – wspólnota. . . . . . 43
II. TRADYCJA IDEOWA . . . . . . 47
1. Tradycja a rozumienie kategorii konstytucyjnych . . . . . . 47
2. Wybór tradycji i jej elementów. . . . . . 49
3. Platon . . . . . 50
4. Arystoteles . . . . . 73
5. Stoicyzm. . . . . 89
6. Tomasz z Akwinu. . . . . 106
7. Nauka społeczna Kościoła katolickiego. . . . . 118
8. Tradycja klasyczna a współczesny komunitaryzm . . . . . 153
9. Podsumowanie. . . . . 157
III. DOBRO WSPÓLNE W POLSKIM KONSTYTUCJONALIZMIE I W PROJEKTACH KONSTYTUCJI. . . . . 161
1. Tradycja konstytucyjna. . . . . 161
2. Projekty konstytucji . . . . . 173
IV. DOBRO WSPÓLNE W ŚWIETLE PRAC KOMISJI KONSTYTUCYJNEJ I ZGROMADZENIA NARODOWEGO NAD PROJEKTEM KONSTYTUCJI Z 1997 R.. . . . . . 195
1. Uwagi wstępne. . . . . 195
2. Preambuła: „równi w prawach i w powinnościach wobec dobra wspólnego – Polski” . . . . . . 197
3. Artykuł 1 „Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli”. . . . . 199
4. Artykuł 25 ust. 3 – współdziałanie dla dobra człowieka i dobra wspólnego. . . . . 224
5. Artykuł 82 – obowiązek troski o dobro wspólne. . . . . . 240
6. Prace przygotowawcze nad artykułem 1 jako wyznaczające paradygmat rozumienia klauzuli dobra wspólnego i wysuwane trudności. . . . . 249
V. konstytucyjny paradygmat rozumienia dobra wspólnego i analiza zasady dobra wspólnego. . . . . 261
1. Paradygmatyczne rozumienie dobra wspólnego . . . . . . 261
2. Pochodne znaczenia konstytucyjnej kategorii „dobro wspólne” . . . . . . 262
3. Podstawowa formuła zasady dobra wspólnego. . . . . . 265
4. Rzeczpospolita jako korelat wzorca. . . . . . 267
5. Podstawowa formuła a dookreślenie „wszystkich obywateli”. . . . . 269
6. Zasada-norma i jej adresaci. . . . . . 273
7. Treść zasady dobra wspólnego . . . . . 276
8. Artykuł 1 jako przepis odsyłający – wyznaczenie kierunku dalszych analiz. . . . . . 289
VI. METAAKSJOLOGICZNE WALORY DOBRA WSPÓLNEGO. . . . . 295
1. Rozstrzygnięcia metaaksjologiczne i ich doniosłość dla systemu prawnego . . . . . 295
2. Metaaksjologiczna problematyka konstytucyjnej wartości dobra wspólnego. . . . . . 296
3. Wartość jako dobro czy jako czysta wartość?. . . . . 297
4. Prawnonaturalny charakter dobra wspólnego . . . . . . 307
5. Ogólnoteoretyczne konsekwencje rozstrzygnięć metaaksjologicznych. . 318
6. Proceduralne konsekwencje rozstrzygnięć metaaksjologicznych. . . . . 327
7. Podsumowanie. . . . . 333
VII. DOBRO WSPÓLNE A GODNOŚĆ ORAZ WOLNOŚCI I PRAWA CZŁOWIEKA – PROBLEM PIERWSZEJ WARTOŚCI KONSTYTUCYJNEJ I AKSJOLOGICZNEJ SPÓJNOŚCI KONSTYTUCJI . . . . . 335
1. Uwagi wstępne. . . . . 335
2. Problem spójności aksjologicznej. . . . . . 336
3. Jedna czy wiele wartości fundamentalnych?. . . . . . 337
4. Dobro wspólne czy godność człowieka?. . . . . 339
5. Typy pierwszeństwa. Wzajemne zależności między dobrem wspólnym a godnością. . . . . . 348
6. Dobro wspólne a koncepcja wolności oraz praw człowieka i obywatela. . . . . . 353
7. Argument nie wprost na rzecz klasycznego paradygmatu pojmowania dobra wspólnego. . . . . . 356
8. Podsumowanie. . . . . 357
VIII. ORZE CZNICTWO TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO A PARADYGMATYCZNE ROZUMIENIE DOBRA WSPÓLNEGO. . . . . . 359
1. Uwagi wstępne. . . . . 359
2. Treściowa determinacja elementów dobra wspólnego . . . . . . 364
3. Problemy z aplikacją paradygmatycznej koncepcji dobra wspólnego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. . . . . 376
4. Paradygmatyczna koncepcja dobra wspólnego w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego . . . . . 392
5. Dlaczego dobro wspólne jest wspólne? . . . . . 410
6. Konkluzje – ku modelowi stosowania zasady dobra wspólnego. . . . . 427
UWAGI KOŃCOWE . . . . . 433
1. Podstawowe określenie dobra wspólnego. . . . . . 433
2. Obowiązki wobec dobra wspólnego . . . . . 433
3. Obywatele jako gospodarze państwa. . . . . 434
4. Dobro wspólne w sensie przedmiotowym a dobro wspólne w sensie podmiotowym . . . . . 434
5. Dobro wspólne a godność. . . . . 435
6. Wspólnotowy charakter dobra wspólnego. . . . . 435
7. Prawnonaturalny charakter dobra wspólnego . . . . . . 436
8. Dobro wspólne w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego . . . . . . 437
9. Konstytucyjny test dobra wspólnego. . . . . 438
10. Wyjątkowość zasady dobra wspólnego. . . . . . 441
Źródł a. . . . . . 443
1. Prawo polskie . . . . . . 443
2. Prawo międzynarodowe i prawo Unii Europejskiej. . . . . . 453
3. Prawo innych państw . . . . . . 454
4. Kościół katolicki. . . . . . 454
5. Źródła starożytne i średniowieczne. . . . . . 457
Literatura pomocnicza. . . . . . 459
Skorowidze . . . . . . 477
1. Skorowidz sygnatur akt spraw przed Trybunałem Konstytucyjnym. . . . 477
2. Skorowidz osób. . . . . 479
3. Skorowidz rzeczowy . . . . . 484
